Morgunblaðið - 01.12.2012, Side 14

14 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2012
VIÐTAL
Ingveldur Geirsdóttir
ingveldur@mbl.is
Lífeyrismál út frá kynjasjónarmiði
var viðfangsefni Steinunnar Rögn-
valdsdóttur í mastersverkefni í kynja-
fræði við Háskóla Íslands. Í því varp-
ar hún ljósi á það hvernig staða
kvenna á ellilífeyri ber mark áratuga
kynjamismununar í íslensku sam-
félagi. Hvernig ólaunuð heimilisstörf
kvenna, kynbundinn launamunur og
kynskiptur vinnumarkaður ásamt
fleiri þáttum hafa myndað gjá milli líf-
eyrisgreiðslna karla og kvenna.
Steinunn skoðaði bæði greiðslur úr
lífeyrissjóðum og greiðslur úr al-
mannatryggingakerfinu til að sjá
hver munurinn er á þeirri upphæð
sem kynin fá greidda.
„Í stuttu máli eru niðurstöðurnar
þær, sem voru kannski pínu fyr-
irsjáanlegar, að konur hafa unnið sér
inn minni lífeyri hjá lífeyrissjóðum.
Ástæðan er minni atvinnuþátttaka á
vinnumarkaði hjá konum og þar af
leiðandi vinna þær sér inn minni líf-
eyri og eru þar af leiðandi stærri not-
endur almannatryggingakerfisins,
þær reiða sig meira á það,“ segir
Steinunn.
Þær konur sem eru nú á ellilaunum
bjuggu við öðruvísi samfélag á árum
áður þegar þær voru á atvinnuþátt-
tökualdri og hefur það áhrif á þær
greiðslur sem þær fá í dag. „Það var
minna um það að konur væru að vinna
á fullu úti. Þær voru meira að sinna
heimilis- og umönnunarstörfum. Þær
tóku minni þátt í launaðri atvinnu og
þær fengu gjarnan þá líka lægri laun,
þá var viðvarandi mikill launamunur
eftir kyni sem hefur sem betur fer
dregist talsvert saman.“
Líka vandamál í dag
Steinunn segir þetta vera stórt
vandamál úr fortíðinni en rannsóknin
hafi engu að síður leitt í ljós að þetta
sé ekki bara vandamál fortíðar, held-
ur líka vandamál nútíðar og þar af
leiðandi framtíðar. „Vegna þess að
enn í dag er aðeins minni atvinnuþátt-
taka kvenna, þær eru að taka sér
lengra hlé frá vinnu vegna barns-
burðar og umönnunar. Þær eru oftar í
hlutastörfum vegna aukinnar fjöl-
skylduábyrgðar m.v. maka og svo er
bæði óútskýrður kynbundinn launa-
munur og munur á launum eftir
kvenna- og karlastörfum. Allt þetta
leiðir til þess að konur hafa enn í dag
minni tekjur en karlar sem leiðir til
þess að greiðslur þeirra í lífeyrissjóði
eru lægri, þar með taldar greiðslur í
viðbótarlífeyrissparnað.“
Spurð hvaða áhrif þetta muni hafa
á kynslóðina sem er núna á vinnu-
markaði þegar hún kemst á ellilífeyri
svarar Steinunn að þetta viðhaldi
kynjabilinu í launum.
„Það er gjá á milli tekna karla og
kvenna sem viðhelst við þetta.
Það mun ekki breytast, jafnvel þó
leyst yrði úr óútskýrða launamun-
inum strax í dag. Konur sem eru að
nálgast ellilífeyri munu ennþá lifa við
það hvernig þeim hefur verið mis-
munað í gegnum áratugina.“
Konur frekar við fátæktarmörk
Þessi munur á launum og vinnu-
þátttöku endurspeglast í lífsgæðum á
ellilífeyrisaldri, konur eru líklegri en
karlar til að vera við fátæktarmörk á
efri árum. „Vegna þess að þær fá
minna út úr lífeyrissjóðunum reiða
þær sig meira á almannatrygg-
ingakerfið og eru alltaf í meirihluta
þegar það eru sérstakar greiðslur
eins og uppbætur á grunnlífeyri fyrir
hópa sem eru með mjög litlar tekjur.
Við öll erum í rauninni að borga
brúsann fyrir þá mismunun sem hef-
ur átt sér stað aftur í árin. Við leggj-
um öll til almannatryggingakerfisins,
þegar aðrir mismuna bitnar það ekki
bara á konum heldur bitnar það á
okkur öllum. Við borgum.“
Steinunn segir að konur séu yf-
irleitt hálfdrættingar á við karlmenn í
greiðslum úr lífeyrissjóðum, til dæm-
is sé meðallífeyrir kvenna 52% af
meðallífeyri karla í Lífeyrissjóði
starfsmanna ríkisins.
Þetta gerir það að verkum að kon-
ur, komnar á elliár, eru að vissu leyti
enn háðar körlum sínum varðandi
tekjur. „Karlar giftast oft yngri kon-
um og karlar falla fyrr frá svo konur
þurfa oftar að takast á við það að
„fyrirvinnan“ fellur frá. Svo hafa
skilnaðir verið að aukast og lífeyr-
istekjur koma ekki til skiptingar eins
og aðrar eignir við skilnað. Reyndar
hefur verið dómsmál á Íslandi þar
sem kona sótti hlut í lífeyri maka síns
við skilnað á þeim grundvelli að það
hefði verið samkomulag þeirra á milli
að hann ynni úti og skaffaði tekjur og
hún ynni heima, á þeim grundvelli
vann hún mál um að fá ákveðna upp-
hæð. En það er meira en að segja það
fyrir konu sem er að nálgast eftir-
launaaldur og að skilja við maka sinn
til tuga ára, að sækja slíkt mál uppá
von og óvon, því málavextir eru aldrei
eins þó þessi dómur geti verið ákveð-
ið fordæmi. Ef lífeyrir myndi skiptast
á milli eins og aðrar eignir væri eng-
inn þröskuldur. Það hefur m.a verið í
umræðunni í Noregi hvort lífeyr-
istekjur ættu að koma til skiptingar
við skilnað.“
Lausn að jafna stöðu kynjanna
Ýmsar aðgerðir koma til greina til
að reyna að jafna þessa stöðu karla
og kvenna varðandi lífeyrisgreiðslur
að sögn Steinunnar. „Rannsóknir á
lífeyriskerfum almennt gefa til kynna
að til þess að tryggja að fólk líði ekki
skort þá sé mikilvægast að hafa við-
unandi grunnlífeyri og tekjutrygg-
ingu. Þó að í grunninn sé um kyn-
lausa aðgerð að ræða kæmi það fleiri
konum en körlum til góða því þær eru
viðkvæmari hópur. Framtíðarmálið
er að útrýma kynbundnum launa-
muni og jafna stöðu kynjanna á
vinnumarkaði. Svo eru umönn-
unargreiðslur möguleiki, en gallinn
við þær, t.d heimagreiðslurnar vegna
skorts á leikskólaplássum, er að þær
hafa alltaf verið óviðunandi, smán-
arlaun, fyrir mikilvæga vinnu.“
Steinunn útskrifaðist með mast-
ersgráðu í kynjafræði í vor og segir
hún lokaverkefnið hafa vakið þó-
nokkra athygli enda rannsóknin sú
fyrsta sinnar tegundar hér á landi.
Hún hefur m.a verið fengin til að
kynna niðurstöðurnar í velferð-
arráðuneytinu og í fræðasamfélaginu.
„Þetta er grunnrannsókn sem bygg-
ist á fyrirliggjandi tölfræðilegum
gögnum og það eru margar hug-
myndir um hvernig hægt er að fara
með hana áfram,“ segir Steinunn og
útilokar ekki að um doktorsverkefni
verði að ræða.
Konur fá lægri lífeyrisgreiðslur
 Konur fá um helmingi lægri lífeyrisgreiðslur en karlar  Líklegri til að vera við fátæktarmörk á
efri árum og reiða sig meira á almannatryggingakerfið  Orsökin er staða kvenna í samfélaginu
Morgunblaðið/Kristinn
Ellílífeyrismál Steinunn Rögnvaldsdóttir lauk MA-gráðu í kynjafræði vorið 2012 frá Háskóla Íslands. Mast-
ersritgerð Steinunnar bar heitið: A haunted society: Old age pensions in Iceland from a gender perspective.
Morgunblaðið/Eggert
Konur Ólaunuð heimilisstörf, kynbundinn launamunur og kynskiptur
vinnumarkaður hafa myndað gjá milli lífeyrisgreiðslna karla og kvenna.
GLÆSILEG GJÖF FYLGIR
FRAMTÍÐARREIKNINGI
Við stofnun eða innlögn á Framtíðarreikning
barns að upphæð 5.000 kr. eða meira fylgir
Stóra Disney heimilisréttabókin með*.
Tilvalin jólagjöf sem vex með barninu.
Komdu við í næsta útibúi Arion banka.
Framtíðarreikningur — gjöf til framtíðar