Morgunblaðið - 24.12.2012, Blaðsíða 54

VIÐTAL
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@mbl.is
J
ólabókaflóðið skall á og
fólk streymdi í bókabúðir
til að kaupa bækur. Hvað
einkenndi þetta jólabóka-
flóð? Fáir eru betur til
þess fallnir að svara því en formað-
ur Félags íslenskra bókaútgefenda,
Kristján B. Jónasson.
„Fjöldi skáldsagna eftir marga
nafntoguðustu höfunda þessa lands
einkennir jólabókaflóðið,“ segir
Kristján. „Hvað neytendur varðar
hefur jólabókaflóðið hins vegar art-
að sig með hefðbundnum hætti.
Menn ætluðu að þetta yrðu stóru
skáldsagnajólin en það eru áhöld
um það. Topp tíu listinn er eins og
löngum áður blanda af mörgum teg-
undum bóka. Þar eru barnabækur,
handbækur, Útkallsbókin og ein
ævisaga, saga Gísla á Uppsölum.
Kannski eru það svo tíðindi að þetta
eru fyrstu jólin síðan 2001 sem
glæpasagnahöfundur er ekki höf-
undur mest seldu bókarinnar, þótt
kokkabækur Hagkaupa hafi raunar
stundum gert harða atlögu að topp-
sætinu. En hvort sigurganga einbú-
ans frá Uppsölum veit á endalok
krimmans er ákaflega óvíst.“
Ríkulegt bókmenntalíf
Sumir segja að það séu of margir
skáldsagnahöfundar með bækur.
„Það vitnar um blómlegt bók-
menntalíf að margar góðar sögur
komi út. Það hljómar kannski und-
arlega úr mínum munni, en mér
finnst fólk horfa of markaðslegum
augum á bókmenntirnar. Umræðan
snýst um hvaða höfundar séu að
seljast og fólk missir um leið sjónar
á hve bókmenntalífið er ríkulegt og
fjörugt. Skáldakynslóðin sem fædd-
ist á áttunda og níunda áratugnum
er nú komin á fullt skrið, eins og
Auður Jónsdóttir er ágætis dæmi
um. Um leið koma út bækur eftir
höfunda sem hafa þróast og þrosk-
ast í marga áratugi og bæta við nýj-
um tónum í sitt stóra höfundarverk.
Höfundar eins og Gyrðir Elíasson,
Einar Kárason, Einar Már Guð-
mundsson, Álfrún Gunnlaugsdóttir,
Steinunn Sigurðardóttir, Pétur
Gunnarsson og Þórarinn Eldjárn.
Allt höfundar sem eiga margbrotinn
feril að baki og eru enn að nema ný
lönd í mjög athyglisverðum bókum.
Ég segi fyrir sjálfan mig að mér
finnst meiri æskuþróttur í nýjum
ljóðum Sigurðar Pálssonar en
mörgu því sem nú er ort af yngra
fólki.
Allt þetta vitnar um kraftmikið
bókmenntalíf en samt er eins og ef
ekki fréttist af samningum við er-
lend útgáfufyrirtæki eða nýjum
landvinningum á bóksölulistanum sé
fólk ekki marktækt. Ég sakna um-
ræðunnar um erindi þessara bóka,
hugmyndirnar að baki þeim og
átökin við okkar tíma, sem eru, eins
og við vitum kannski alltof vel,
sögulegir. Það er ekki hægt til
lengdar að afgreiða bókaumræðuna
með slúðurmolum á baksíðum dag-
blaðanna eða ördómum í Kilju. Bók-
menntirnar eiga meira skilið.“
Skáldsagnageirinn er vissulega
blómlegur en seljast skáldsögurnar
nógu vel?
„Þegar ég byrjaði að vinna í bóka-
útgáfu á tíunda áratug síðustu aldar
þótti mjög gott að selja 1.200 eintök
af íslenskri skáldsögu og talað var
um metsölubækur ef náðist að selja
4.000 til 5.000 eintök. Það var ákaf-
lega sjaldgæft að bók seldist í yfir
10.000 eintökum. Ég vann á Máli og
menningu þegar Fótspor á himnum
eftir Einar Má Guðmundsson seld-
ist í 12.000 eintökum og það þótti fá-
heyrður viðburður. Núna kippum
við okkur ekki upp við að bók hafi
verið prentuð í fyrstu prentun í
20.000 eintökum.
Þess ber einnig að geta að verð á
bókum er hlutfallslega lægra en það
var fyrir tíu árum. Útgefandinn þarf
því að selja mun meira af bókum til
að hafa eitthvað upp úr sölunni. Að
koma vöru á markað í dag er einnig
stórum kostnaðarsamara en áður.
Niðurstaðan er engu að síður sú að
heildarfjöldi seldra íslenskra skáld-
verka er næstum þrefalt meiri en
hann var fyrir fimmtán árum.“
Sátt um bókamarkaðinn
Hefur það áhrif á jólasöluna að
bókaútsölur hefjast í janúar en
neytandinn fær þá jólabækurnar
með miklum afslætti.
„Það hefur ekki verið rannsakað
ofan í kjölinn og því erfitt að full-
yrða nokkuð með algerri vissu. Við
getum þó dregið ályktanir af bók-
sölu síðan útsölurnar hófust í kring-
um 2000. Á þessum tíma hafa upp-
lög metsölubóka tvöfaldast. Flest
bendir því til að útsölurnar hafi eng-
in áhrif á bókakaup fyrir jól.“
Jólabækurnar eru seldar með
stórafslætti í stórmörkuðum. Hefur
komið til tals að koma á föstu bóka-
verði?
„Svo að segja öll Evrópulönd, að
Íslandi, Bretlandi, Svíþjóð, Dan-
mörku og Finnlandi undanskildum,
eru með fast bókaverð. Markmiðið
með föstu bókaverði er að tryggja
menningarlega fjölbreytni og gott
aðgengi að bókum óháð búsetu.
Kunnustu dæmin eru bókamarkaðir
Frakklands og Þýskalands. Þar er
fast bókaverð hornsteinn menning-
arstefnu sem víðtæk sátt er um.
Mér þykir ólíklegt að við getum tek-
ið upp fast bókaverð á Íslandi að
nýju, við höfum búið við frjálst
bókaverð í nærri tvo áratugi. En ef
við gætum sameinast um það, höf-
undar, útgefendur, bóksalar og hið
opinbera, að ná skynsamlegri sátt
um að skilja og styðja við menning-
arlegt inntak bókamarkaðarins, að
hin blómlega íslenska bókmenning
er afleiðing hans, væri mikið unnið.
Staðreyndin er að tekjur íslenskrar
bókaútgáfu koma nær allar frá
venjulegum neytendum. Ef þeim er
ekki haldið við efnið hrynur bóka-
markaðurinn. Auglýsingar og um-
fjöllun fjölmiðla er því súrefni ís-
lenskrar bókmenningar, svo
furðulega sem það nú hljómar.
Menningarhlutverk bókamarkaðar-
ins er hvergi viðurkennt í íslenskri
löggjöf og ekki einu sinni í íslenskri
málstefnu. Þjóðverjar og Frakkar
hafa hins vegar sett bókalög til að
tryggja stöðu móðurmáls síns og
bókmenningar af ótta við að hún
fari halloka í heimi örra breytinga.
Það lýsir annaðhvort fullkominni
sjálfsblekkingu eða hreinni heimsku
að hafa ekki gert það sama á Ís-
landi.“
Blómlegt bókmenntalíf
 Kristján B. Jónasson, formaður
Félags íslenskra bókútgefenda,
segir að fólk horfi of markaðslegum
augum á bókmenntir
54 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 24. DESEMBER 2012
í öllum stær›um
á hagstæ›u ver›i.
Afar au›velt í
uppsetningu
Aukablað
alla þriðjudaga