Morgunblaðið - Sunnudagur - 20.01.2013, Blaðsíða 6

6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20.1. 2013
Haft hefur verið á orði að
skopskyn leikstjórans Quent-
ins Tarantinos og orðfæri sé
nátengt menningarheimi
bandarískra blökkumanna.
Bekkjarfélagar hans í skóla
voru nánast eingöngu blökku-
menn og einstæð móðir hans
átti svarta vini.
Í myndum sínum hefur
hann iðulega leitað í svarta
sálarmenningu, t.d. í mynd-
unum Pulp Fiction og Jackie
Brown. Hann var spurð-
ur hvort ekki hefði ver-
ið nær að svartur leik-
stjóri gerði myndina
Django. „Alls ekki. Ég
horfði á hvítt
blaðið og
skrifaði sög-
una til enda.
Þetta er mín
saga.“
L
eikstjórinn Quentin Tar-
antino beinir spjótum
sínum að þrælahaldi í
Bandaríkjunum í nýj-
ustu mynd sinni,
Django Unchained, um þræl, sem
er leystur úr viðjum. Líkt og í fyrri
myndum hans rennur blóðið í stríð-
um straumum þegar svört sögu-
hetja kemur fram grimmilegum
hefndum á hvítum þrælahöldurum
og misindismönnum. Hjá Tarantino
blasir við annar veruleiki en í
myndum á borð við Á hverfanda
hveli. Hin siðprúðu Suðurríki fá
svipaða afgreiðslu og þriðja ríkið í
myndinni Inglourious Basterds,
sem Tarantino gerði á undan þess-
ari.
Uppgjör hans við þrælahald í
Bandaríkjunum hefur fengið mis-
jafnar viðtökur. Ýmsum finnst lýs-
ing Tarantinos ósanngjörn og af-
skræmd.
Gagnrýnin hefur komið úr ýms-
um áttum. Tarantino er borið á
brýn að nota þrælahaldið í ann-
arlegum tilgangi. Það sé einungis
bakgrunnur fyrir ofbeldi og blóðs-
úthellingar. Hinn hægri sinnaði
þáttastjórnandi Rush Limbaugh
hélt því fram í útvarpsþætti sínum
að myndin Django Unchained væri
notuð til þess að „ýta undir þá hug-
mynd að þrælahald [væri] enn við
lýði í Bandaríkjunum og jafnvel
þótt svo væri ekki væri til fólk, sem
vildi að svo væri“. Margir hægri
menn taka undir með honum, en
gagnrýnin er víðtækari. Í röðum
bandarískra blökkumanna er Tar-
antino gagnrýndur fyrir óviðeigandi
léttúð, sem hafi gengið upp í nas-
istamyndinni, en missi marks í
Django vegna þess að misréttið sé
enn við lýði.
„Óvirðing við
forfeður mína“
Svarti leikstjórinn Spike Lee, sem
hefur mikið fjallað um stöðu
blökkumanna í Bandaríkjunum í
myndum sínum og er reyndar eng-
inn aðdáandi Tarantinos, segist
ekki ætla að sjá myndina. „Það
eina, sem ég get sagt er að það er
óvirðing við forfeður mína að fara á
þessa mynd,“ sagði hann í viðtali
við tímaritið Vibe. Hann hélt áfram
í tísti á Twitter og sagði að þræla-
haldið hefði ekki verið spakhettu-
vestri: „Það var helför.
Forfeður mínir
voru þrælar.
Rænt frá Afr-
íku. Ég mun
heiðra þá.“
Í Hollywood
hefur þrælahald-
ið ekki verið
brotið til mergjar ólíkt til dæmis
Víetnamstríðinu. Þáttaröðin Rætur,
sem gerð var eftir sögu Alex Haley,
vakti mikla athygli í lok áttunda
áratugarins. Þættirnir enda á því
að hvítur bóndi er bundinn við tré.
Svartur fyrrverandi þræll stendur
með svipu í hönd, en fær sig ekki
til að beita henni. Hann vill ekki
fara niður á sama plan og hvíti
þrælahaldarinn. Tarantino segir að
þegar þættirnir voru sýndir hafi
bandaríska þjóðin beðið með eft-
irvæntingu eftir þessu uppgjöri og
þegar Tom ákvað að hlífa kvalara
sínum hafi „nei“ heyrst hrópað um
allt landið: „Nei, hýddu hann og
gerðu það almennilega! Það var
endirinn, sem allir vildu sjá.“
Tarantino kveðst telja að þræla-
hald sé enn við lýði í Bandaríkj-
unum. Í viðtali vegna myndarinnar
sagði hann að stríðið gegn eitur-
lyfjum og fangelsanir blökkumanna
í stríðum straumum væru ein birt-
ingarmynd þess. „Þetta er sami ótti
við svarta karlmanninn og var við
lýði á nítjándu öld,“ segir hann og
bætir við að margt sé líkt með at-
riði í mynd sinni frá þrælamarkaði
og bandaríska fangelsiskerfinu, sem
sé bæði einka- og ríkisrekið og sé
viðhaldið af sömu ástæðum og
þrælahaldinu löngu eftir að allur
heimurinn hafi komist að þeirri nið-
urstöðu að það sé siðlaust.
Hlutfall svartra í fangelsi
Þarna hefur Tarantino nokkuð til
síns máls. Til dæmis neyta 12%
hvítra Bandaríkjamanna marijúana
og 14% svartra. 31% þeirra, sem
handteknir eru fyrir að hafa mari-
júana undir höndum, er hins vegar
blökkumenn. Þeir voru 39,4% fanga
í bandarískum fangelsum árið 2009,
sem er langt umfram hlutfall þeirra
af íbúum landsins. Blökkumenn eru
rúm 13,6% íbúa Bandaríkjamanna.
Í 20 ríkjum er hlutfall svartra
fanga að minnsta kosti fimmfalt
hærra en hlutfall þeirra af íbúa-
fjölda. Það er engin furða að mynd
Tarantinos veki deilur.
Mynd um
þrælahald
vekur deilur
KVIKMYND QUENTINS TARANTINOS UM FYRRVERANDI
SVARTAN ÞRÆL, SEM STRÁFELLIR HVÍTA ÞRÆLAHALDARA,
HEFUR VAKIÐ DEILUR VESTAN HAFS. ÞYKIR HANN NÁLG-
AST EFNIÐ AF LÉTTÚÐ. LEIKSTJÓRINN SEGIR AÐ Í BANDA-
RÍKJUNUM SÉ ÞRÆLAHALD ENN VIÐ LÝÐI.
Tarantino fékk Golden
Globe-verðlaunin fyrir
handritið að Django.
ÞETTA ER MÍN SAGA
Jamie Foxx leikur fyrrverandi þræl í hefndarhug í nýjustu mynd Quentins Tarantinos, Django Unchained. Myndin
vekur jafnt hrifningu og hneykslan og hefur veri gagnrýnd fyrir léttúðugar blóðsúthellingar og ósæmilegt orðbragð.
* Þrælahald í Bandaríkjunum var ekki spakhettu-vestri eftir Sergio Leone. Spike Lee leikstjóriAlþjóðamálKARL BLÖNDAL
kbl@mbl.is
HEIMURINN
BANDARÍKIN
WASHINGTON Barack Obama
Bandaríkjaforseti kynnti viðamiklar
aðgerðir til að stemma stigu við
notkun
skotvopna
og
skoraði á
þingið að
samþykkja
lög um
bann við hríðskotabyssum og
skilyrðislausa athugun á bakgrunni
kaupenda skotvopna. Obama sagði
að hagsmunaöfl myndu berjast gegn
því að slík lög yrðu samþykkt á
þingi. Bandaríkjamenn eru slegnir
óhug eftir að 20 börn voru myrt í
árás í grunnskóla í Connecticut í
janúar og er stuðningur almennings
við aðgerðir meiri en oft áður.
ALSÍR
ALGEIRSBORG Laurent Fabius, utan-
ríkisráðherra Frakklands, sagði að ríki innan
Evrópusambandsins íhuguðu að senda hermenn
til stuðnings Frökkum, sem fyrir rúmri viku
sendu herlið til þess að stöðva uppreisnarmenn íslamista
í Afríkuríkinu Malí. Átökin virðast vera að breiðast út. Á
fimmtudag gerði alsírski herinn áhlaup til að frelsa gísla,
sem íslamistar tóku í gasvinnslustöð í Alsír til að hefna fyrir
íhlutunina í Malí. 34 gíslar og 15 íslamistar féllu í árásinni.
JAPAN
TAKAMATSUVandræðin vegna
hinna nýju farþegaflugvéla Boeing,
Dreamliner, ágerast. Á miðvikudag
var Dreamliner-vél japanska flugfé-
lagsins ANA nauðlent á flugvellinum
í Takamatsu í Japan vegna reyks frá
rafgeymi. Á fimmtudag kyrrsettu flugmálayfirvöld og
flugfélög víðs vegar í heiminum allar Dreamliner-vélar í
umferð. Boeing hefur lagt mikið undir við smíði hinnar
nýju vélar, sem er sparneytnari en forverar hennar.Tíðar
bilanir hrjá oft nýjar vélar, en Boeing má ekki við því að
ótti skapist meðal almennings við að fljúga með vélunum.
RÚSSLAND
MOSKVA Leyniskytta skaut rússneska glæpaforingjann
Aslan Usoyan, sem þekktur var undir nafninu Hassan afi,
þegar hann var að ganga inn í veitingastað í Moskvu á
miðvikudag. Usoyan sat mörgum sinnum í fangelsi á tímum
Sovétríkjanna, en hafði ekki setið inni síðan 1991. Hann leiddi öflugustu
glæpasamtök Rússlands. Honum hafði fjórum sinnum verið sýnt
banatilræði áður. 2010 fékk hann þrjár byssukúlur í magann, en lifði af.