Morgunblaðið - Sunnudagur - 05.05.2013, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5.5. 2013
Í
slenska neftóbakið er hrá-
tóbak, pottaska, ammóníak
og salt. Allt hráefnið kemur
frá Svíþjóð, frá Swedish
Match sem framleiðir sænska
snusið,“ segir Jóhanna Kristjáns-
dóttir M.Sc., verkefnisstjóri Ráð-
gjafar í reykbindindi og einn helsti
sérfræðingur landsins um íslenska
neftóbakið. Jóhanna hefur ferðast
víða um land til að halda fyrirlestra
fyrir þá sem vilja fræðast um skað-
semi tóbaksins.
Íslenska neftóbakið er mun gróf-
ara en það sænska. Það er gert eftir
uppskrift frá 1943 og er séríslensk
uppfinning. Það var fundið upp á
stríðsárunum þegar þurrð varð á
gamla skandinavíska tóbakinu sem
hingað hafði verið flutt á fyrri öld-
um. Íslenskur lyfjafræðingur,
Trausti Ólafsson, greip vöndul af
amerískum tóbaksblöðum, sem hann
skar og kryddaði með alveg sér-
stöku móti, svo úr varð þessi fíni
„metall“ sem mulinn er niður í nef-
tóbak. Nú er hinsvegar hegð-
unarmynstrið að breytast og færri
taka í nefið. Tölur benda til að 80%
af seldu íslensku neftóbaki endi í
gómi ungra manna. Gamlir menn
með vasaklúta eru á undanhaldi.
Tók í vörina í vítakeppni
Gríðarlegur fjöldi Svía tekur í vör-
ina og til eru snusbakkar á veit-
ingastöðum þar í landi í stað ösku-
bakkanna. Einn frægasti
fótboltamaður Svía, Henke Larson,
notaði tóbakið allan sinn feril og
fræg er sagan af honum fyrir víta-
spyrnukeppni Svía og Rúmena á
HM í Bandaríkjunum árið 1994. „Í
þá daga notuðu leikmenn mjög
margir snus. Ég fékk mér snus fyr-
ir vítakeppnina til að róa taug-
arnar,“ sagði Henke í samtali við
sænskan útvarpsþátt. Íslenskir
íþróttamenn eru dyggir aðdáendur
tóbaksins þó það sé á undanhaldi.
Þannig gerði Snæfell samning við
leikmenn tímabilið 2009-2010 um að
vera tóbakslaust lið. Og viti menn,
liðið hampaði Íslandsmeistaratitl-
inum.
Sænska munntóbakið er unnið
meira en hið íslenska og er blautara
viðkomu. Svíar hafa þróað sína vöru
í fjöldamörg ár og til eru fjölmargar
rannsóknir um skaðsemi eða skað-
leysi þeirra vöru eftir því við hvern
er talað. Hér á Íslandi er ekki til
ein rannsókn um íslenska neftób-
akið. „Neftóbakið er vara sem hefur
verið mjög litið rannsökuð en
sænska snusið hefur verið rann-
sakað mjög mikið. Þannig er ekki
hægt að fullyrða hvað er mikið
nikótín í íslenska neftóbakinu,“ segir
Jóhanna.
Viðar Jensson hjá Landlækn-
isembættinu bendir einnig á að allir
viti um skaðsemi reykinga enda sé
hún skjalfest og nánast þinglýst
með rannsóknum. Þessar rann-
sóknir séu hins vegar ekki til um ís-
lenska neftóbakið. „Við höfum ekki
nógu góðar rannsóknir þegar kemur
að þessu tóbaki. Því miður.
Það er ekki sannað að munntóbak
leiði til reykinga en það er heldur
ekki sannað að það sé auðveldara að
hætta að reykja með því að nota
munntóbak.“ Viðar gat ekki gefið
upp nákvæma tölu á nikótíninnihaldi
neftóbaksins íslenska enda hefur
varan lítið sem ekkert verið rann-
sökuð.
Karl Erik Lund hefur rannsakað
hegðun tóbaksneytenda í yfir 20 ár
og hefur hann nýverið lokið viða-
mikilli rannsókn um skaðsemi reyk-
tóbaks og reyklauss tóbaks. Í sam-
tali við Aftenposten sagði hann að
reyklaust tóbak væri 90 prósent
minna skaðlegt en reyktóbak. „Ef
við fengjum dagreykingamennina til
að skipta yfir í munntóbak, myndi
það bjarga lífi þeirra. Reykingar
eru lífshættulegar,“ segir Lund við
Aftenposten.
Fyrstir til að banna
Munntóbak var bannað með lögum
árið 1997 og urðu Íslendingar fyrst-
ir til að banna munntóbak. Íslenska
neftóbakið var leyft áfram vegna
þess að það var tekið í nef en þegar
reglurnar voru samþykktar þá túlk-
uðu Íslendingar lögin þannig að
þetta væri hefðbundið tóbak sem ís-
lenska neftóbakið flokkaðist undir.
„Þetta er hugsað sem neftóbak og
var leyft fyrir gömlu kallana. Þá var
enginn að spá í að þetta yrði ein-
hver tíska. Íslendingar skrifuðu
undir samning við alþjóðlegu heil-
brigðismálastofnunina um að ef
neysluformið myndi breytast þá yrði
að banna vöruna. Núna er neyslu-
formið búið að breytast og við
sjáum það að frá árinu 2007 þegar
reykingabannið var sett á, þá er
ungt fólk farið að troða þessu í
kjaftinn á sér. Það er að koma kyn-
slóð af fólki sem aldrei hefur prófað
að reykja. Er bara í reyklausa tób-
akinu.“ Viðar segir að þetta sé þó
ekki svona einfalt. Ekki sé verið að
fara að banna tóbakið þó 80% af
seldu neftóbaki fari undir vör á ung-
um karlmönnum. „Lögin voru sett
til að bregðast við tilskipun frá Evr-
ópusambandinu. Þar var talað um
„traditional tobacco“ eða hefðbundið
tóbak. Menn túlkuðu þau þannig að
það gilti um íslenska neftóbakið.“
Með í vörinni
í 20 klukkutíma
Í Svíþjóð var gerð rannsókn þar
sem kannað var hvað menn væru
með í vörinni lengi. Þar kom í ljós
að meðaltali eru notendur, sem
flestir eru karlmenn, með í vörinni
13-15 tíma á dag. Sem er meðaltal.
Þá eru öfgadæmin eftir. Sunnudags-
blað Morgunblaðsins ræddi við einn
stórnotanda íslenska neftóbaksins.
Sá sagði að hann svæfi með í vör-
inni, hann tannburstaði sig, fengi
sér í vör eftir morgunmat og væri
með fram að hádegismat. Þá fengi
hann sér nánast um leið og hann
væri búinn að borða og væri með að
síðdegiskaffinu. Einu skiptin sem
hann losaði úr vörinni væri þegar
hann fengi sér að borða. Þó hefði
það gerst að hann hefði borðað með
neftóbakið undir vörinni ef hann
NEFTÓBAKSNEYSLA HEFUR BREYST
Neftóbak orðið að
munntóbaki
ÍSLENSKT NEFTÓBAK HEFUR LÍTIÐ VERIÐ RANNSAKAÐ EN NEYSLA ÞESS HEFUR SNARAUK-
IST SÍÐUSTU ÁR. TALIÐ ER AÐ UM 80% NOTENDA NEFTÓBAKS NOTI ÞAÐ SEM MUNN-
TÓBAK. NEYSLA NEFTÓBAKS JÓKST VERULEGA MEÐ REYKINGABANNINU 2007 OG SEGIR
SÉRFRÆÐINGUR AÐ NÚ SÉ KOMIN KYNSLÓÐ TÓBAKSNOTENDA SEM ALDREI HAFI REYKT.
Benedikt Bóas benedikt@mbl.is
* Í tóbaksmeðferðinni segjum við að þaðsé auðvelt að hætta að reykja miðaðvið þetta. Fíknin er svo miklu meiri.“
Hrátóbakið mælt.
Morgunblaðið/Eva Björk
Úttekt
Sala á íslensku neftóbaki hefur
aukist jafnt og þétt síðastliðinn
áratug, alls um 164% milli áranna
2002 og 2012.
Salan jókst hratt eftir 2007
þegar innflutningur á sænsku
munntóbaki, snusi, var bannaður
hingað til lands. Margir tóku þá á
það ráð að nota innlenda tóbak-
ið þar sem ekki mátti flytja hið
sænska til landsins.
Á síðasta ári dróst sala á nef-
tóbaki saman í fyrsta sinn frá
árinu 2002, fór úr 30,2 tonnum á
árinu 2011 í 28,8 tonn árið
2012.
Heildarsala neftóbaks (tonn)
35
30
25
20
15
10
5
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
10,9 11,7
12,7 13,9
14,4
16,9
19,9
22,8
25,5
30,2
28,8
SALA NEFTÓBAKS TVÖFALDAST FRÁ 2006