Morgunblaðið - Sunnudagur - 02.06.2013, Blaðsíða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2.6. 2013
Menning
Á
laugardag verður
opnuð í öllum sölum
Kjarvalsstaða viða-
mikil yfirlitssýning,
„Íslensk myndlist
1900-1950: Frá landslagi til ab-
straktlistar“. Sýningarstjóri er
Ólafur Kvaran, fyrrverandi for-
stöðumaður Listasafns Íslands sem
var ritstjóri Íslenskrar listasögu,
og segir hann sýninguna kallast á
við umfjöllunina þar um þetta mik-
ilvæga fimmtíu ára tímabil. Nær
tvöhundruð málverk og högg-
myndir eftir fjörutíu listamenn eru
á sýningunni, þar á meðal mörg
höfuðverk listasafna þjóðarinnar.
Jafnframt gefur að líta fjölda ann-
arra sem eru í eigu einstaklinga og
fyrirtækja og sjást sjaldan eða
aldrei opinberlega.
Ólafur segir markmið sýning-
arinnar vera að rannsaka og dýpka
þekkingu okkar á menningararf-
inum. Hann hefur skipt henni í
fjórar „frásagnir“ og tímabil: Róm-
antík og róttækni 1900-1930,
Landslag 1930-1950, Maðurinn og
umhverfi hans 1930-1950, og Ný-
róttækni og upphaf abstraktlistar
1940-1950.
Blómaskeið landslagsverka
„Það er merkilegt hvað íslensk
listasaga er alltaf í þéttu og nánu
samhengi við danska og evrópska
listasögu, allan þennnan tíma,“ seg-
ir Ólafur þegar við göngum um sali
Kjarvalsstaða þar sem hvert lyk-
ilverkið í þessari sögu allri má sjá
á fætur öðru. Hann byrjar að rekja
söguna í Vestursal og lýkur þess-
um hluta hennar í Kjarvalssal, en í
miðrýmum hússins hefur verið
komið fyrir fágætum höggmyndum.
Fyrsta tímabilið hefst með róm-
antískum verkum Þórarins B. Þor-
lákssonar og Ásgríms Jónssonar og
nær hámarki í róttækni Jóhann-
esar Kjarvals og Finns Jónssonar
seint á þriðja áratugnum; um það
vitna „Óður til mánans“ eftir Finn
og kúbískar myndir Kjarvals.
„Við lok þessa tímabils sjáum við
tvo meginpóla hér sem eru sam-
hliða áberandi á meginlandi Evr-
ópu: róttæknin annars vegar, af-
sprengi kúbismans, og síðan
klassísk nálgun sem Jón Stef-
ánsson er fulltrúi fyrir,“ segir Ólaf-
ur. „Þetta leiðir okkur beint í
næsta hluta, landslagsverk áranna
1930 til 1950 en þá á landslags-
málverkið sitt blómaskeið. Við
sjáum hvað túlkunin á landslaginu
er margbreytileg og hvað stór hóp-
ur fæst við að túlka landslagið.“
Hann bendir á ólíka úrvinnslu,
nefnir angurværðina í verkum
Freymóðs Jóhannssonar, listsögu-
legar skírskotanir Jóns Stef-
ánssonar og áhrif impressjónism-
ans á Ásgrím Jónsson. En þá erum
við líka komnir að endavegg sal-
arins þar sem eru nokkur glæst
verk Jóhannesar Kjarvals, þar á
meðal „Fjallamjólk“ sem hann mál-
aði árið 1941 og þáverandi for-
stöðumaður MoMA, nútíma-
listasafnsins í New York, vildi
kaupa af Ragnari Jónssyni í Smára
en hann vildi ekki selja það úr
landi. Gaf verkið þess í stað Lista-
safni ASÍ og er óhætt að líta á það
sem einn af hátindum íslenskar
myndlistar.
„Á fimmta áratugnum er einn af
hápunktum Kjarvals,“ segir Ólafur.
„Það er svo merkilegt að sjá
hvernig flöturinn er nánast orðinn
skreyti og myndrýmið nánast
hverfur. Hann þróar ótrúlega per-
sónulega og áhrifamikla fagurfræði.
En þetta er blómaskeið margra og
landslagslistin varð samnefnari
þjóðlegrar myndlistar.“
Önnur orðræða
Í Kjarvalssal má sjá hvar nýir
listamenn, eins og Jón Engilberts,
Gunnlaugur Scheving og Snorri
Arinbjarnar, komu fram á sjón-
arsviðið og tóku að fjalla í auknum
mæli um manninn og umhverfi
hans. Myndlistin varð marg-
breytilegri, með vísunum í þjóðern-
islegan merkingarheim og róttæka
samtímalist. Í lokakafla sýning-
arinnar má loks sjá verk sem voru
á frægri sýningu Svavars Guðna-
sonar árið 1945 og verk af Sept-
embersýningunum.
„Hér hefur önnur orðræða tekið
yfir,“ segir Ólafur. „September-
menn sögðu hið listræna alltaf hafa
legið í forminu, ekki myndefninu.
Þarna var sleginn nýr tónn sem
kom til með að verða ráðandi upp
úr miðri tuttugustu öldinni.“
Eftir að hafa skoðað þetta merka
yfirlit yfir þróun íslenskrar mynd-
listar, er nauðsynlegt að spyrja
hvort Íslendingar sem erlendir
gestir ættu ekki alltaf að geta
gengið að sýningu sem þessari.
„Jú,“ er svar Ólafs, „Ég er sam-
mála því og vonandi verður þessi
sýning til að styrkja þá skoðun að
það sé mikilvægt að skapa slíkan
vettvang“.
Fjallamjólk, frá 1941, er eitt höfuðverka Jóhannesar Kjarvals og íslenskrar listasögu. MoMA í New York vildi kaupa verkið en Ragnar í Smára vildi ekki selja það
úr landi. Gaf það hinsvegar Listsafni ASÍ. Þessi tími var einn af hápunktum Kjarvals, hann þróaði „persónulega og áhrifamikla fagurfræði,“ segir Ólafur.
GLÆSILEG SÝNING Á MÖRGUM LYKILVERKUM ÍSLENSKRAR MYNDLISTAR FRÁ FYRRI HLUTA 20. ALDAR
Listasagan í evrópsku samhengi
MARKMIÐ VIÐAMIKILLAR SÝNINGAR, „ÍSLENSK MYNDLIST 1900-1950: FRÁ LANDSLAGI TIL ABSTRAKTLISTAR“ SEM SETT
HEFUR VERIÐ UPP Á KJARVALSSTÖÐUM, ER AÐ RANNSAKA OG DÝPKA ÞEKKINGU OKKAR Á MENNINGARARFINUM.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
„Það er merkilegt hvað íslensk listasaga er alltaf í þéttu og nánu samhengi við
danska og evrópska listasögu,“ segir sýningarstjórinn Ólafur Kvaran.
„Sumarnótt, lómar við Þjórsá“, hið kunna verk Jóns Stefánssonar frá 1929. Jón
var með ákveðnar listsögulegar skírskotanir í landslagsmyndunum.