Morgunblaðið - 04.09.2013, Blaðsíða 30

30 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. SEPTEMBER 2013
AF LISTUM
Agnes Bragadóttir
agnes@mbl.is
É
g þarf að fara nokkuð
marga áratugi aftur í
tímann til þess að rifja
upp mín fyrstu kynni
af ljóðum írska stór-
skáldsins Seamusar Heaneys, sem á
sínum 74 æviárum var skreyttur
fleiri viðurkenningum en honum
þótti sjálfum þægilegt, svo hógvær
var hann og lítillátur. Nægir þar að
nefna Nóbelsverðlaun sænsku bók-
menntaakademíunnar 1995 og svo
þá staðreynd að Bretar gerðu hann
að Lárviðarskáldi sínu.
Kynnin hófust sem sé í enskudeild
Háskóla Íslands árið 1977 þegar sá
afburðakennari Martin Regal, sem
var mikill aðdáandi Seamusar,
kynnti okkur nemendur sína fyrir
ljóðum skáldsins, sem mér hefur all-
ar götur síðan þótt mjög vænt um.
Skáldið hitti ég fyrst í eigin per-
sónu haustið 1987 og nokkrum vik-
um síðar vorum við Seamus orðin
vinir. Þetta var þegar ég var við
framhaldsnám við Nieman Found-
ation við Harvard-háskóla, en Seam-
us var um áraraðir Boylston-
prófessor í mælsku- og ræðulist
(Rhetoric and Oratory) við bók-
menntadeild Harvard-háskólans.
Hugljúfur með úfið hár
Við sem vorum 20 Nieman Fel-
lows, 12 bandarískir og hinir átta
víðsvegar að úr heiminum, áttum því
láni að fagna þetta haust að Seamus
kom og eyddi með okkur heilum
degi, þar sem hann ræddi við okkur
um írska og breska ljóðagerð, sagnir
og menningu. Ég heillaðist gjör-
samlega af fyrirlestri Seamusar og
svörum hans í umræðum á eftir og
þegar þessi hugljúfi, hógværi mað-
ur, með úfna hárið sitt og glettna
augnaráðið, heyrði að ég kunni ein-
hver skil á skáldskap hans, og gat
m.a. farið með hluta úr ljóði hans A
Postcard from Iceland varð til ein-
hver þráður, sem hélt allan náms-
tímann minn og raunar í mörg, mörg
ár. Hann innritaði mig í námsáfanga
hjá sér, sem nefndist British and Ir-
ish Poetry since 1930.
Seamus, stórskáld og vinur
Morgunblaðið/ÞÖK
Hógvær Seamus Heaney var alltaf jafn hógvær og lítillátur.
Það var óviðjafnanleg skemmtun
og fróðleikur að sitja hans vikulegu
fyrirlestra og taka svo þátt í um-
ræðum að þeim loknum. Hann var
ólýsanlega fróður, skáldlegur,
skemmtilegur og umfram allt alþýð-
legur. Hann ræddi við okkur öll sem
jafningja. Enda var það svo að við
sem vorum Nieman Fellows á þess-
um tíma, vorum einskonar dekur-
börn í Harvard-háskóla og fengum
að velja okkur hvaða námskeið eða
áfanga sem við kærðum okkur um,
en þurftum ekki að skrá okkur á bið-
lista til þess að fá sæti í vinsælustu
áföngunum. Áfangar Seamusar voru
tvímælalaust með þeim vinsælustu
ef ekki allra vinsælastir. Við vorum
fjögur úr mínum hópi sem sátum
áfanga Seamusar og höfum búið að
því allar götur síðan.
Skáldið og nemendurnir hans
Fljótlega fórum við fjórmenning-
arnir að venja komu okkar á sérdeil-
is vinsæla krá við Harvard Square,
The Wursthaus, síðdegis á fimmtu-
dögum, að fyrirlestrum loknum, til
þess að ræða saman um fyrirlestra
Seamusar og brátt fór skáldið að
slást í hópinn með okkur. Þar áttum
við fjögur oft einstaklega líflegar og
skemmtilegar viðræður við skáldið,
þar sem hann var að sjálfsögðu í
hlutverki lærimeistarans og við þáð-
um með þökkum það sem hann vildi
miðla til okkar og höfðum auk þess
ómælda skemmtun af.
Seamus var strax þá orðinn grá-
hærður. Hann var rauðbirkinn og
kannski svolítið þrútinn í framan,
líklega vegna þess að honum þótti
bæði bjór og írskt viskí vera hinir
ágætustu drykkir. Við Fellowarnir
höfum oft rifjað það upp þegar við
hittum Seamus á The Wursthaus í
annað eða þriðja skiptið og hann
sagði, með írska glottið á vör: „Well,
Distinguished Nieman Fellows.
Now I have to introduce you to our
irish national drink, the Boilermak-
er!“ Og hvað var það svo, sem skáld-
ið kallaði Boilermaker? Jú, það var
óblandað írskt viskí í smáglasi og
svo pinta af Guinnes-bjór. Þetta
sagði hann að fengi maga manns til
þess að sjóða, sló sér svo á lær og hló
um leið og hann tæmdi staupið og
kneyfaði síðan ölið. Okkur fannst
eins og honum fyndist við hálfgerðar
teprur, sem við kannski vorum, þeg-
ar við áttum í einhverjum erfið-
leikum með að fara að dæmi skálds-
ins.
Kynntist íslenskri ljóðlist
Það urðu eiginlega kaflaskipti í
vináttu okkar Seamusar, eftir að
annað skáld og vinur minn, þá rit-
stjóri hér á Morgunblaðinu, Matt-
hías Johannessen, sendi mér tvær
ljóðabækur til Cambridge, The Nak-
ed Machine, sem eru valin ljóð eftir
Matthías, í enskri þýðingu Mars-
halls Brements heitins, fyrrverandi
sendiherra Bandaríkjanna á Íslandi,
og ljóðabókina Three Modern Ice-
landic Poets, með völdum ljóðum
eftir Stein Steinarr, Jón úr Vör og
Matthías Johannessen, einnig í þýð-
ingu Marshalls.
Þessar bækur færði ég Seamusi
að gjöf, með kveðju frá Matthíasi og
eftir það áttum við tvö a.m.k. mán-
aðarlegan einkafund, að sjálfsögðu á
The Wursthaus, þar sem við rædd-
um ljóðlist, írska og íslenska menn-
ingu og bara hvað sem var. Hann var
óumræðilega vel að sér og sagði svo
skemmtilega frá að hrein unun var á
að hlýða. Hann var betur lesinn í Ís-
lendingasögunum en ég, hann var
vitanlega betur lesinn en ég á öllum
sviðum.
Í einni Wursthaus-heimsókn okk-
ar Seamusar færði hann mér að gjöf
ljóðabók sína The Haw Lantern, og
á saurblaðið hafði hann ritað litlu
vísuna til mín, sem birtist mynd af
hér á síðunni. Það er einmitt í þess-
ari bók sem ljóðið hans, A Postcard
from Iceland, birtist, en það samdi
hann þegar hann var á bókmennta-
þingi hér í Norræna húsinu um miðj-
an níunda áratuginn og sendi konu
sinni á póstkorti, eftir að hafa heim-
sótt Krísuvík, samkvæmt því sem
hann sagði mér þetta síðdegi. Til
þessara samræðna okkar má rekja
línurnar:
„And brought back
The Norræna húsið“
Póstkort frá Íslandi er
yndislegt ástarljóð
Ljóðið A Postcard from Iceland er
vitanlega ekkert annað en yndislegt
ástarljóð Seamusar til konu hans:
As I dipped to test the stream some
yards away
From a hot spring, I could hear nothing
But the whole mud-slick muttering and
boiling.
And then my guide behind me saying,
„Lukewarm. And then I think you’d want
to know
That luk was an old Icelandic word for
hand.“
And you would want to know (but you
know already)
How usual that waft and pressure felt
When the inner palm of water found my
palm.
Ég var svo lánsöm að hitta Sea-
mus nokkrum sinnum eftir að dvöl
minni í Boston lauk og gerðist það
iðulega í kringum svokallaða endur-
fundi hjá Nieman Foundation við
Harvard. Síðast hitti ég hann á slík-
um fundi árið 2002 og það voru að
vanda fagnaðarfundir. En því miður
missti ég af honum í Íslands-
heimsóknum hans á árunum 2003 og
2004, því þá var ég á Srí Lanka.
En það var ekki auðvelt að hafa
samband við Seamus því hann og
tæknin voru ekki beinlínis nánir vin-
ir. Hann notaði aldrei tölvupóst, svo
dæmi séu nefnd, og þegar ég reyndi
að ná sambandi við hann í gegnum
árin tókst það stundum, með aðstoð
ritara hans við Harvard, eða ritara
hans við Oxford. Ég verð ávallt
þakklát fyrir að hafa fengið að kynn-
ast Seamusi og að hafa átt hann að
vin. Hann var dásamlegt ljóðskáld
og nú ætla ég eina ferðina enn að
rifja upp mín góðu kynni af ljóðum
hans.
» Og hvað var það svo, sem skáldið kallaði Boiler-maker? Jú, það var óblandað írskt viskí í smá-
glasi og svo pinta af Guinnes-bjór. Þetta sagði hann
að fengi maga manns til þess að sjóða, sló sér svo á
lær og hló um leið og hann tæmdi staupið og kneyf-
aði síðan ölið.
Vísan Þessa vísu færði Seamus höfundi að gjöf á saurblaði Haw Lantern.
bestalambid.isBeztu uppskriftirnar okkar
Enn einn dagur
í Paradís