Morgunblaðið - Sunnudagur - 15.09.2013, Blaðsíða 22

22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15.9. 2013
Heilsa og hreyfing
E
rtu ekkert hissa?“ spyr hún brosandi
en blaðamaður hváir. „Já, ég er á
réttum tíma,“ segir Ásta Sóley Sig-
urðardóttir hlæjandi og vísar til þess
að margir með ADHD séu óstundvísir. Þessi
geislandi kona er lögfræðingur í dag en leiðin
þangað var þyrnum stráð. „Ég var alltaf
sauðurinn í hópnum þegar ég var barn, utan
við mig og fannst ég klaufsk. Ég átti erfitt
með að mynda djúp tengsl heldur safnaði í
kringum mig einstaklingum og kunningjum
en átti sjaldan raunverulega vini í grunn-
skóla. Mér gekk samt vel í skólanum þó ég
héldi aldrei athyglinni. Ég var samt aldrei
með nein læti eins og algengt er hjá strákum
með ADHD, en stelpur með röskunina eru
oft síður órólegar. Ég sat aftast og var oft í
draumaheimi. Ég las síðan vel fyrir próf en
það er eins og við sem erum með ADHD
fáum oft einhverja ofurathygli í stuttan tíma.
Þegar ég útskrifaðist úr grunnskóla fékk ég
verðlaun fyrir námsárangur og allt virtist
leika í lyndi.“
Þegar Ásta Sóley fór í framhaldsskóla fór
hins vegar að halla undan fæti. „Ég fór að
sofa illa en það er eitt af einkennum ADHD
og það háði mér í skóla. Ég átti erfitt með að
mæta á réttum tíma í skólann og halda mér
vakandi þar. Ég sofnaði oft í tímum. Ég
hrapaði í einkunnum og á endanum hætti ég.
Ég fór að vinna á bar og fór í kvöldskóla. Það
gekk betur, ég fékk meira frjálsræði, árang-
urinn varð betri og ég náði að útskrifast.
Deyfði sársaukann með víni
Á þessum tíma hafði Ásta Sóley ekki greinst
með ADHD og lífið var farið að reynast
henni þungbært. „Ég fór síðan að vinna á
skrifstofu eftir stúdentsprófið og vinnuveit-
endur mínir voru vægast sagt umburð-
arlyndir og ég er þeim ævinlega þakklát. Ég
átti erfitt með að mæta á morgnana vegna
dægursveiflna en skilaði þó alltaf mínu, vann
fram á kvöld ef þess þurfti en stundum kom
það fyrir að ég sofnaði í vinnunni. En mér
datt aldrei í hug að ég væri með ADHD.“
Ásta Sóley segir að hún hafi verið farin að
drekka meira en góðu hófi gegnir til þess að
deyfa sársaukann og róa sig niður. „Ég fór til
geðlæknis sem greindi mig með þunglyndi og
setti mig á lyf en það gerði ekki mikið gagn.
Ég vissi að ég væri góður námsmaður og eft-
ir að hafa unnið sem aðstoðarmaður geisla-
fræðinga á LSH, ákvað ég að fara í lækn-
isfræði. Ég var á málabraut í framhaldsskóla
en gekk samt ágætlega í klásusnum þótt ég
kæmist ekki í gegn. Ég fór þá aftur á nátt-
úrufræðibraut í kvöldskóla og tók alla áfang-
ana þar en árið eftir voru komin inntökupróf í
læknisfræðina sem mér fannst mjög ósann-
gjarnt og ákvað þá að hætta við. Ég flutti þá
til Danmerkur, fór að vinna á bar og drakk
alla daga til að draga úr kvíðanum og sam-
viskubitinu sem hafði fylgt mér frá því ég var
barn og er mjög algengt hjá ADHD fólki. Ég
var orðin vonlaus um sjálfa mig, einangruð og
þunglynd og var farið að langa heim en hafði
hugsað mér að ferðast um heiminn og vinna á
eins mörgum Hard Rock stöðum og ég mögu-
lega gæti.“
Fékk lyf og notar HAM
Henni fannst botninum vera náð en aftur var
það námið sem bjargaði Ástu Sóleyju. Hún
sótti um lögfræði í Københavns Universitet
(KU) „Ég komst inn og það veitti mér sjálfs-
traust þótt ég hafi gefist upp vegna mæt-
ingaskyldu eftir tvær vikur. Svefninn sveik
mig enn einu sinni og að lokum var ég orðin
of kvíðin til að mæta. En í kjölfarið ákvað ég
að fara heim og sækja um í lögfræði við Há-
skóla Íslands. Ég komst í gegnum fyrstu önn-
ina og þar held ég að pressan hafi hjálpað
mér og kosturinn sem stundum fylgir ADHD,
þessi ofurathygli í stuttan tíma. En strax á
annarri önn fór að ganga verr en ég var hins
vegar svo heppin að föðursystir mín var að
skrifa MS-ritgerð um ADHD í félagsráðgjöf
við Háskóla Íslands. Hana grunaði að ég væri
með ADHD og lagði fyrir mig greiningu sem
var jákvæð og hún ráðlagði mér að leita til
geðlæknis. Hann lét mig hafa lyf en lyfin hafa
bæði skammtíma- og langtímaáhrif.
Ég fann samstundis skammtímaáhrifin,
u.þ.b. 15 mínútum eftir að ég tók fyrstu töfl-
una fann ég athyglina skyndilega virkjast. Ég
sat í kennslustofunni, horfði út um gluggann
og var dottin út, þ.e. heyrði ekkert hvað
kennarinn var að segja, eins og gerðist alltaf
í tíma. Skyndilega var eins og einhver hefði
kveikt á athyglinni minni, eins og kveikt væri
á heyrnartæki. Ég heyrði allt í einu það sem
kennarinn var að segja. Og það sem meira er,
ég gat fylgt honum eftir og hætti að detta út
á nokkurra mínútna fresti. Á lyfjunum get ég
einbeitt mér að einu verkefni án þess að vera
að hugsa um og kvíða fimm hundruð öðrum
verkefnum.
Ég treysti mér til að byrja á verkefnum,
sem hefur reynst mér mjög erfitt í gegnum
tíðina, og klára það sem ég byrja á. Lang-
tímaáhrifin lýsa sér í auknu jafnvægi, ég á
auðveldara með að stjórna skapi mínu og við-
brögðum, ég sef betur og á auðveldara með
að koma mér í reglu og vanafestu. Það er
mjög erfitt af hafa stjórn á lífi sínu þegar
maður gleymir öllu og getur ekki komið sér
upp kerfi, t.d. bara að muna eftir að bursta
tennurnar og þess háttar. Þegar ástandið er
svoleiðis vekur það upp mikla gremju gagn-
vart manni sjálfum og maður verður reiður
yfir því að geta ekki „fúnkerað“ eins og ann-
að fólk.
Ég eyddi t.d. miklum tíma áður í að vera
reið við sjálfa mig fyrir að hafa ekki farið
fyrr í skóla, fyrir að hafa ekki lært meira
þegar ég var yngri, hafa ekki fengið betri ein-
kunnir og þar fram eftir götunum. Það er
dæmigert fyrir fólk með ADHD að vera fullt
gremju út í sjálft sig og ávíta sig fyrir að
hafa ekki gert betur og standa ekki undir
væntingum, enda vitum við yfirleitt að við
getum betur.Við erum ekki að fullnýta getu
okkar. Lyfin hafa bjargað lífi mínu en það er
einnig nauðsynlegt að nota aðrar aðferðir eins
og HAM, hugræna atferlismeðferð, eða 12
sporin með en hvort tveggja hefur reynst
mér vel til að bæta hæfni mína. Það var t.d.
ekki fyrr en eftir á að ég áttaði mig á hvað
ég hefði verið erfið í samskiptum,“ segir hún
og hlær.
Ásta Sóley hefur nú starfað í tæp þrjú ár
sem lögfræðingur hjá umboðsmanni skuldara
en áður starfaði hún hjá Varnarmálastofnun
og JP-Lögmönnum.
„Ég lét vinnuveitanda minn vita af rösk-
uninni þegar ég sótti um og hann kemur til
móts við mig að mörgu leyti en á móti hef ég
marga kosti vegna ADHD,“ segir hún ákveð-
in. „Ég er opin fyrir að ræða um ADHD ef
það kemur upp og finn minna fyrir fordómum
en fyrst þegar ég var greind árið 2007 en
þeir eru þó nokkrir enn,“ segir þessi farsæli
og jákvæði lögfræðingur að lokum.
,,Ég var aldrei með nein læti“
FULLORÐNIR GREINAST LÍKA MEÐ
ADHD EN ÞAÐ GETUR TEKIÐ
LANGAN TÍMA AÐ FÁ GREININGU.
ÁSTA SÓLEY SIGURÐARDÓTTIR
HEFUR LÆRT AÐ LIFA MEÐ ADHD.
Unnur H. Jóhannsdóttir uhj@simnet.is
Ásta Sóley Sigurðardóttir segir dæmigert fyrir fólk með ADHD að vera uppfullt af gremju út í sjálft sig. Hún hefur lært að sætta sig við sjúkdóminn.
Morgunblaðið/RAX
Allir geta verið utan við sig öðru hvoru, misst þráðinn við lestur, áhorf kvikmynda eða í
miðju samtali, gleymt að kaupa ákveðna vöru í búðinni, týnt farsímanum, farið úr einu í
annað eða misst út úr sér miður fagurt orðalag í hvatvísi. Sá sem er með ADHD upplifir
hins vegar alltaf slíka hluti. Hann á erfitt með að byrja á verkefnum og að ljúka þeim, at-
hyglisbresturinn gerir það að verkum. Athyglin helst ekki vakandi nema stutta stund. Af-
leiðingarnar geta verið margvíslegar á nám, vinnu og daglegt líf. ADHD hefur áhrif á
heilsufar, félagslega stöðu og efnahag. Geðsjúkdómar eru oft fylgikvillar röskunarinnar
eins og meiriháttar þunglyndi og kvíðaraskanir. Erfiðleikar í námi leiða oft til þess að ein-
staklingar með ADHD detta snemma úr námi og fara ekki í langskólanám. Skipulagsleysi
er algengt og ef ofvirkni er mikil þá geta svefnerfiðleikar verið vandi. Stundum getur
ADHD einnig haft hættur í för með sér, eins og í umferðinni.
ATHYGLIN HELST EKKI VAKANDI
NOTAR LYF OG HUGRÆNA ATFERLISMEÐFERÐ TIL TIL AÐ VINNA GEGN ADHD