Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.02.2014, Blaðsíða 22

Jack komst í heimsfréttirnar á síðasta ári þeg-ar hann fann aðferð til að greina krabbameiní brisi á frumstigi, bæði á skjótan og ódýran
máta. Hann kallar sjálfan sig vísindanörd en
honum hefur alltaf gengið mjög vel í skóla, svo
vel að foreldrar hans höfðu ofan af fyrir honum
með því að láta hann hafa allskonar vísindaverk-
efni þegar heimanámið þraut. Pabbi hans er
verkfræðingur og mamma hans svæfingalæknir
og þau viðurkenna að þau séu kannski frekar
vísindalega sinnuð fjölskylda. Jack og eldri bróð-
ir hans, Luke, hafa fengið afnot af kjallaranum á
heimili þeirra til að sinna áhugamálinu, vísindum
og gera þar alls konar tilraunir. Luke tók eitt
sinn upp á því að búa þar til nítróglyserín, bara
til að sjá hvort hann gæti það. Þeir bræður hafa
enda fengið tilkynningu frá FBI um að vegna
þess hvaða efni og búnað þeir hafi keypt á netinu
sé Alríkislögreglan farin að hafa auga með því
hvað þeir gera á netinu.
Vissi varla hvað bris var fyrst um sinn
Þegar fjölskylduvinur lést úr briskrabbameini
fyrir þremur árum fór Jack að kynna sér sjúk-
dóminn og það hvers vegna svo erfiðlega gangi
að vinna bug á honum. Hann – sem segist sjálfur
varla hafa vitað hvað bris væri fyrir þann tíma –
sá fljótlega að vandamálið er helst það að meinið
greinist ekki fyrr en það er farið að breiðast út
og því orðið illviðráðanlegt af þeim sökum; bar-
áttan við krabbameinið hófst alltaf of seint til að
geta verið árangursrík. Jack ákvað því að finna
leið til að greina briskrabbamein á byrjunarstigi
og lagðist yfir lesefni um sjúkdóminn. Þetta átti
hug hans allan í nokkra mánuði og loks fékk
hann hugljómun í miðjum líffræðitíma, þegar
hann var að stelast til að lesa læknatímarit.
Kennarinn hans varð ekkert sérstaklega hrifinn
og gerði blaðið upptækt til að geta fengið frið til
að kenna en Jack fór heim og tilkynnti for-
eldrum sínum að hann þyrfti bara að finna rann-
sóknarstofu til að geta þróað aðferðina! Það segir
sig sjálft að fjórtán ára gagnfræðaskólanema er
ekki hleypt inn í hvaða rannsóknarstofu sem er
en eftir fjóra mánuði, og margar neitanir, fékk
Jack uppörvandi svar frá prófessor við John
Hopkins-háskólann. Honum fannst hugmyndin
þess virði að láta á hana reyna og fékk Jack að
mæta á rannsóknarstofu þar eftir skóla og um
helgar til að prófa aðferðina. Eftir sjö mánuði
var ljóst að hún virkar mjög vel og Jack dansaði
um rannsóknastofuna í gleðivímu.
Talar á ráðstefnum víða um heim
Aðferðina þarf hins vegar að prófa vandlega áður
en hún verður viðurkennd sem áreiðanleg, lækn-
isfræðileg greining á briskrabbameini en vonast
er til að eftir nokkur ár geti heilsugæslulæknar
og -hjúkrunarfræðingar greint briskrabbamein á
byrjunarstigi og að jafnvel verði hægt að kaupa
svona próf í hvaða apóteki sem er.
Jack Andraka er nú byrjaður að skoða í hvaða
háskóla hann eigi að fara en inni á milli þess sem
hann mætir í skólann ferðast hann um heiminn
og talar á hinum og þessum ráðstefnum. Hann
hefur hitt forseta Bandaríkjanna og ávarpar
reglulega fremstu vísindamenn og krabbameins-
lækna heims. Hann er stöðugt að velta hlutum
fyrir sér en segir það ekki kappsmál að fylgja
hugmyndum sínum til enda, hann er meira en til
í að leyfa öðrum að prófa og þróa hugmyndirnar
sem hann fær – hugur hans er svo frjór að Jack
vill geta einbeitt sér að því að finna lausnir á
vandamálum. „Ég held ekki að ég sé eitthvað
rosalega gáfaður, ég þekki fólk sem er mun gáf-
aðra en ég. En ef þú býrð ekki yfir sköp-
unargáfu til að nýta þekkinguna sem þú hefur,
þá siturðu bara uppi með haug af þekkingu og
ekkert annað. Þá ertu bara eins og hver annar
snjallsími,“ sagði vísindamaðurinn Jack Andraka
í viðtali við 60 mínútur.
Heimasíða Jack Andraka www.jackandraka.net
„Ekki rosalega
gáfaður“
Jack Andraka (til vinstri) ásamt félaga sínum á samkomu í New York-borg. Jack er aðeins 17
ára og þykir undrabarn fyrir það finna út aðferð til að greina krabbamein í brisi á frumstigi.
AFP
JACK ANDRAKA ER 17 ÁRA STRÁKUR FRÁ MARYLAND Í BANDARÍKJUNUM
SEM HÆGT ER AÐ FLETTA UPP Á Í WIKIPEDIA. ÞAR ER HANN TITLAÐUR
„VÍSINDAMAÐUR“, „UPPFINNINGAMAÐUR“ OG „KRABBAMEINSRANNSAK-
ANDI“. JÁ, ÞIÐ LÁSUÐ RÉTT, HANN ER 17 ÁRA.
Texti: Ingibjörg Rósa Björnsdóttir ingibjörgrosa@gmail.com
22 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.2. 2014
Heilsa og hreyfing
„Þessi æfing virkar vel á bæði neðri
búk og efri búk, þá sérstaklega axl-
irnar en tekur einnig á aftan í læri.
Gerðu þessa æfingu rólega og vand-
aðu þig vel,“ segir Silja Úlfarsdóttir,
einkaþjálfari og fyrrverandi afreks-
maður í frjálsum íþróttum.
„Til þess að framkvæma þessa æf-
ingu þarft þú æfingateygju sem er
um það bil 1,5-2 metra löng. Æfing-
in er endurtekin tíu sinnum á hvorn
fót en gerð eru þrjú sett af henni.
Ásamt því að taka smá pásu inn á
milli.“
ÆFING VIKUNNAR
Standandi
framstig og
axlarlyfta
1 Byrjaðu á því að koma þér fyrir,stígðu með fremri fót á miðja
teygjuna og haltu í hvorn endann.
2 Rólega beygirðu þig niður í framstigs-hreyfingunaog á sama tíma ætlarðu að lyfta höndunum beint út
til hliðar, eins hátt og þú getur.
3 Næst stendurðu aftur upprólega og setur hendurnar
niður. Endurtekið.
Morgunblaðið/Rósa Braga
Vissir þú að fætur hafa fleiri en 500 þúsund svitakirtla og geta framleitt meira en hálfan lítra af
svita á dag? Það útskýrir eflaust að gamlir sokkar lykta töluvert verr en önnur föt. Það er því
ráð að skrúbba fæturna vel í næstu sturtuferð.
Yfir 500.000 svitakirtlar
BARÁTTAN VIÐ KRABBAMEIN HÓFST OF SEINT
Jack vill geta einbeitt sér að því að finna lausnir á vandamálum. Krabbamein er þar á meðal.
Morgunblaðið/Ásdís
Í stuttu máli eykst magn ákveðins prótíns í blóðinu um leið og krabbamein fer að
herja á brisið. Jack þróaði próf sem felst í því að einn lítill blóðdropi er settur á
pappírsstrimil sem sýnir magn prótínsins og þótt hækkun þess sé ekki endilega alltaf
vísbending um briskrabbamein, þá mælist hækkunin mjög snemma í 90% tilvika þeg-
ar um krabbamein í brisi er að ræða. Þannig verður vonandi hægt að finna bris-
krabbamein á algjöru frumstigi á fljótlegan, einfaldan og ódýran hátt í framtíðinni,
þökk sé hugvitssemi þessa unga vísindamanns.
Þróaði einfalt og ódýrt próf