Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.02.2014, Blaðsíða 44

44 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.2. 2014
V
onandi verður senn bundinn endi á
undarlegt limbó í því auma „aðild-
arferli“ að ESB.
Þjóðinni átti að troða þangað
ósáttri á meðan hún var enn í losti
eftir efnahagslegt áfall, árásir í
bókstaflegri merkingu á Alþingishúsið, sem með
naumindum og einstakri hetjudáð lögreglu náðist að
verja. Þeir sem síst máttu æstu til slíkra árása.
Reynsluboltar og byrjendur
Nú er öllum orðið ljóst að hinn efnahagslegi bylur var
náskyldur því sem var að ganga yfir flestar þjóðir í
okkar heimshluta um þær mundir. Íslenskir bankar
hrundu ekki fyrr en eftir að fjárstreymið á alþjóða-
markaði hafði verið að þorna upp í 14 mánuði og er-
lendir bankar, og þeir sumir háttskrifaðir og sögu-
frægir eins og Lehmans-bræður, höfðu fallið. En
munurinn var sá, að hér dugði að þrír bankar færu og
þá var bankakerfið allt komið á hliðina, því þeir
reyndust samansúrraðir.
Þrír stórir bankar höfðu þanist út með ógnarhraða
á örfáum árum og mikils oflætis gætti innan þeirra
allra. Nú er vitað að bankamenn höfðu vissulega haft
rangt við og teygt sig inn á dökk svæði og slævt dóm-
greind sína, ekki síst þegar endalokin nálguðust. Og
það gerðu menn víðar og jafnvel stundum með áþekk-
um hætti og hér var gert, eins og saksóknin í Írlandi
sem fréttir voru um nýlega, sýnir með sláandi hætti.
En þótt hundruð banka væru „látnir fara á hausinn“
austan hafs og vestan þá var fjölda þeirra einnig
bjargað. Margt bendir nú til að ekki hafi allt verið
með felldu innan þeirra banka sem bjargað var, en
björgunaraðgerðirnar ná að breiða yfir það. Í Banda-
ríkjunum hefur seðlabankinn prentað dollara í
stórum stíl og dælt fé inn í banka og þar með og það-
an inn á hlutabréfamarkað. Þessara fjármuna sér þó
ekki stað alls staðar í þjóðlífinu og það lýsir sér m.a. í
því að munurinn á milli ofsaríkra og fátækra hefur
aldrei verið þar meiri en nú. Það var örugglega ekki
það sem Obama átti við þegar hann kynnti sig til sögu
sem mann breytinganna. Langflestir bankar, sem
einhvers máttu sín í heiminum, óðu jafn gáleysislega
áfram og þeir íslensku í hinu óvenjulega umhverfi
lágra stýrivaxta í girðingarlausri alþjóðavæðingunni
og flutningi fjármuna með hraða ljóssins. Það má
meira að segja hafa það hinum íslensku til afsökunar,
ef menn vilja, að alþjóðleg bankareynsla þeirra var á
algjöru byrjendastigi ef horft er til annarra banka í
hinum vestræna heimi, sem sumir höfðu aldarreynslu
eins og Lehmans og aðrir enn lengri.
Alþjóðavæðingunni og hinum „nýja efnahagsveru-
leika með gerbreyttum lögmálum“ var mikið hrósað
og helstu forkólfar bankaheims virtust standa í þeirri
trú, að sá galdur og taumlaust framboð lánsfjár fyrir
lítið, væri hluti af nýjum veruleika. Íslensk yfirvöld
peningamála tóku ekki þátt í þeim leik, enda lágu þau
undir stöðugum og óbilgjörnum árásum aðila vinnu-
markaðar fyrir að elta ekki hina alþjóðavæddu lág-
vaxtastefnu á röndum, þrátt fyrir óvenjulega inn-
lenda spennu.
Því ekki að skoða nýliðna sögu
Það væri mjög þarft fyrir núverandi aðstandendur
samtaka atvinnulífs og viðskipta að fara yfir gáleys-
islegar yfirlýsingar helstu talsmanna þessara sam-
taka á árunum fyrir bankafall og draga af þeim nokk-
urn lærdóm. Það eru hagsmunir allra að taka megi
slík samtök alvarlega og að þau veiti í senn forystu og
aðhald, en taki ekki gagnrýnislaust undir með mestu
glönnunum eins og gerðist í aðdraganda áfallsins.
Það gæti verið góð aðferð hjá þessum samtökum að
fara vandlega yfir framgöngu sína á árunum fyrir
„hrun“. Ekki til þess að setja einn eða neinn í gapa-
stokk heldur til að draga lærdóm af í eigin ranni. Þau
mættu einnig kíkja á það sjálf, hvort síðastliðin fjögur
ár hafi farið fram einhverjar samningaviðræður –
raunverulegar samningaviðræður – um aðild Íslands
að ESB. Það er hins vegar eins og hver önnur skrítla
að spyrja Baldur Þórhallsson og félaga um slíkt. SA
gæti rétt eins ákveðið að láta Vilhjálm Birgisson sjá
um launaþáttinn fyrir sig framvegis.
Sérfræðingar í spurningunni
Hafi það í raun flögrað að þessum ágætu samtökum
að raunverulegar samningaviðræður vegna aðildar
hafi farið fram, væri skemmtilegt að heyra um dæmi
þess. Og þá mætti í leiðinni upplýsa hvort nokkurs
staðar fyndist stafkrókur um að Evrópusambandið
hafi tekið á ný upp slíkt samningaferli gagnvart „um-
sóknarríkjum“. Slíkt ferli var formlega lagt af fyrir
tæpum tveimur áratugum. Sambandið tekur sér-
staklega fram í greinargerð sinni um það, hvernig
stækkun ESB fari fram, að það hafi sett sér þá ófrá-
víkjanlegu reglu að eiginlegar samningaviðræður við
ný aðildarríki fari ekki fram. Einungis sé farið yfir
hvort og þá hvenær viðkomandi ríki hafi kyngt öllum
100 þúsund síðum regluverksins. ESB gengur reynd-
ar svo langt að biðja „umsóknarríki“ um að láta al-
gjörlega vera að gefa almenningi í sínum löndum í
skyn að slíkar samningaviðræður eigi sér stað!
Nú vill svo til að t.d. Samtök atvinnulífsins eru í
lykilaðstöðu til að svara sjálfum sér um þetta efni og í
framhaldinu að upplýsa aðra. Þessi samtök eru jú
sérstaklega kostuð af fyrirtækjunum í landinu til að
standa fyrir samningaviðræðum og hafa síðustu ára-
tugina öðlast mikla reynslu í því. SA gæti því upplýst
hvort það hefði einhvern tímann gerst að eitthvert
aðildarfyrirtæki hefði óskað eftir því, jafnvel með há-
vaða, að SA beitti sér fyrir að ljúka samninga-
viðræðum sem ekki hefðu hafist og aldrei hefði staðið
til að hefja. Það væri fróðlegt að vita hvort slíkt hefði
gerst og hvernig samtökin hefðu brugðist við slíkum
skringilegheitum.
Ekki er líklegt að
Einstein tjái sig
frekar um stöðuna
Reykjavíkurbréf 14.2.14