Morgunblaðið - 14.03.2014, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. MARS 2014
FRÉTTASKÝRING
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Íslendingar 67 ára og eldri voru
37.010 í byrjun árs, rúm 11% Ís-
lendinga. Þó að yngsta fólkið í
þeim hópi sé tæpast skilgreint
sem aldrað er
þetta engu að
síður sá aldur
sem eftirlauna-
aldur miðast við
og þessi hópur
verður sífellt
stærri hluti af
heildarmann-
fjöldanum.
Undanfarin ár
hefur verið unn-
ið að undirbúningi yfirfærslu mál-
efna aldraðra frá ríki til sveitarfé-
laganna. Þessi tilfærsla hefur
sérstöðu miðað við aðra mála-
flokka sem hafa verið færðir eða
fyrirhugað er að færa til sveitarfé-
laga, þar sem sveitarfélög annast
nú þegar veigamikinn hluta öldr-
unarþjónustunnar.
Þótt ríkið fari með yfirstjórn og
fjármögnun mikilvægra þjón-
ustuþátta er framkvæmdin yf-
irleitt í höndum sveitarfélaga,
sjálfseignarstofnana eða annarra
sjálfstæðra aðila. Þetta þýðir að
hlutfallslega fáir starfsmenn eru
ríkisstarfsmenn, en í þeirra hópi
eru einkum starfsmenn í heima-
hjúkrun og á hjúkrunardeildum.
Meira en 80% öldrunarþjónustu
sem ríkið fjármagnar er í höndum
sjálfseignarstofnana, einkaaðila og
sveitarfélaga. Tilfærsla öldrunar-
mála snýst því meira um tilfærslu
ábyrgðar á fjármögnun en rekstr-
ar og þjónustu.
Þegar samkomulag um flutning-
inn var undirritað á milli ríkis-
stjórnarinnar og Sambands ís-
lenskra sveitarfélaga sumarið 2010
var áætlað að af honum yrði eftir
eitt ár þaðan í frá. Síðan þá hefur
yfirfærslan frestast nokkrum sinn-
um, síðast var áformað að af flutn-
ingnum yrði um næstu áramót, en
nú er ljóst að svo verður ekki.
Margt þarf að skoða betur
„Það eru mörg mál sem þarf að
skoða betur. Ríkið þarf að taka
betur til í sínu ranni áður en
mögulegt verður að flytja mála-
flokkinn til sveitarfélaganna,“ seg-
ir Karl Björnsson, framkvæmda-
stjóri Sambands íslenskra
sveitarfélaga. Hvenær gæti þá
orðið af yfirfærslunni? „Það fer
eftir því hvað menn eru tilbúnir til
að leggja mikið fjármagn og vinnu
í þetta, stokka spilin, samræma
þjónustu í málaflokknum og jafna
aðstöðu þeirra sem veita þjón-
ustuna.“
Karl segir að meðal þátta sem
skilgreina þurfi betur sé fjár-
mögnun hjúkrunarheimila. „Hún
er alls ekki nógu markviss og er
afar mismunandi á milli heimila.
Sum heimili þurfa að reka sig al-
farið á daggjöldum, önnur fá dag-
gjöld og hlutdeild í húsnæðis-
kostnaði.“
Með húsnæðiskostnaði er átt við
þátttöku í stofnkostnaði og viðhald
á húsnæði, sem er mismunandi
eftir rekstrarformi heimilanna.
„Svo er líka ágreiningur um
hvað daggjöldin eigi að fela í sér,
en ég held reyndar að það sé sam-
dóma álit allra sem reka hjúkr-
unarheimili að daggjöld séu of
lág.“
Fáir þjónustusamningar
Karl segir dæmi um að sum
hjúkrunarheimili fái álag á dag-
gjöld vegna meiri umönnunar
fólks og þá sé deilt um hvort dag-
gjöld eigi að dekka lífeyrisskuld-
bindingar. „Það eru ekki til þjón-
ustusamningar nema við örfá
hjúkrunarheimili og við höfum litl-
ar skýringar fengið á því. Þess
vegna vitum við ekki nákvæmlega
hvaða þjónustu er krafist á þess-
um heimilum og hvernig er borgað
fyrir hana. Sveitarfélögin geta ein-
faldlega ekki tekið yfir svona stór-
an og flókinn málaflokk þar sem
eru svona margir lausir endar. Við
áttuðum okkur ekki á því fyrir-
fram hvað þeir voru margir og
verðum að hnýta þá áður en við
tökum þetta yfir.“
Hægt er að skilgreina hugtakið
öldrunarmál út frá ýmsum for-
sendum. Aldrað fólk nýtur, eins og
allir aðrir, allrar almennrar þjón-
ustu eins og t.d. heilsugæslu og
sjúkrahúsa og á rétt á almennum
lífeyrisbótum.
Í einfölduðu máli eru helstu
þættir þjónustu við aldrað fólk
einkum félagsleg heimaþjónusta
og þjónusta í þjónustumiðstöðvum
á vegum sveitarfélaga, heima-
hjúkrun á vegum heilsugæslu-
stöðva, dagvistun, endurhæfingar-
og hvíldarinnlagnir og búseta í
dvalarrými eða hjúkrunarrými á
stofnunum aldraðra.
Samræma þarf hjúkrunarmat
Í vinnunni við yfirfærsluna hafa
verið uppi hugmyndir um breytt
vinnubrögð í hjúkrunarmati, en
eins og staðan er í dag er það ekki
samræmt yfir allt landið. „Ef við
ætlum að gera þetta vel þurfum
við að samræma og endurskoða
matið. Það þurfa að vera þjón-
ustusamningar sem taka mið af
greiðslum við þjónustu á grund-
velli matsins. Þegar þetta tvennt
verður klárt og næg fjármögnun
fyrir hendi, þá er ekkert vandamál
að flytja svona þjónustuverkefni á
milli stjórnsýslustiga.“
Annar þáttur sem skilgreina
þarf betur að mati Karls er
heimahjúkrun. „Það eru dæmi um
að sveitarfélög hafi tekið yfir hana
og samþætt hana heimaþjónust-
unni. Ég held að flestir telji gott
að það sé undir einni stjórn.“
Heimahjúkrunin er yfirleitt
tengd heilsugæslunni, sem er að
öllu jöfnu á forræði ríkisins og
annaðhvort þyrfti þá að aðskilja
hana heilsugæslunni eða sveitar-
félögin tækju yfir heilsugæsluna
líka. „Það eru kannski ekkert öll
sveitarfélög tilbúin til að taka yfir
heilsugæsluna líka,“ segir Karl.
Betri, meiri og dýrari
Hann segir það hafa sýnt sig að
þegar sveitarfélög taki yfir nær-
þjónustuverkefni, þá aukist þjón-
ustan og batni, en verði jafnframt
dýrari. Nærtæk dæmi séu yfir-
færsla grunnskólans og þjónusta
við fatlað fólk. „Jafnvel þótt það
verði einhver hagræðing og betri
nýting fjár í samræmingu þessara
þátta, þá eykst þjónustan sam-
hliða og það kallar á aukna fjár-
mögnun.“
Öldruðum mun fjölga
Sumar öldrunarstofnanir eru
svokallaðar sveitarfélagastofnanir
og fá fjárveitingar til viðbótar
daggjöldum frá því sveitarfélagi
sem þær eru í til að ná endum
saman ef þær eru reknar með
halla. Aðrar eru sjálfseignarstofn-
anir og hafa ekkert annað fjár-
magn en daggjöld frá ríkinu.
„Sumar þeirra hafa bent á þennan
aðstöðumun. Þetta er eitt af því
sem við verðum að skoða,“ segir
Karl.
Fjölga mun í hópi aldraðra á
næstu árum og það kallar líka á
aukna fjármögnun. Spurður hvort
áætlanir um fjárþörf liggi fyrir í
þeim efnum segir Karl svo ekki
vera. „Ef þessi málaflokkur kæm-
ist í gott horf eftir þá endurskipu-
lagningu sem þarf og ef sæst
verður á tiltekið þjónustustig er
auðvelt að meta aukinn kostnað út
frá fjölgun þjónustuþega.“
Morgunblaðið/Kristinn
 Ýmis ágreiningur og margt óljóst
varðandi flutning öldrunarþjónustu
Verkaskipting í öldunarmálum
Heimild: Samband íslenskra sveitarfélaga
Viðfangs efni Velferðar- Sveitar- Sjálfstæðir
ráðuneyti félög aðilar
Lög ummálefni aldraðra P
Yfirstjórn öldrunarmála P
Yfirstjórn heilbrigðisþj. við aldraða P
Stefnumótun og áætlanagerð P
Samstarfsnefnd ummálefni aldraðra P
Þjónustuhópar aldraðra P
Félagslegur þáttur heimaþjónustu P
Þjónustumiðstöðvar aldraðra P
Þjónustuíbúðir aldraðra P
Dagvist aldraðra P P
Dvalarheimili P P
Hjúkrunarheimili P P
Mat á vistunarþörf P
Heilbrigðisþáttur heimaþjónustu P
Hjúkrunarrými á sjúkrahúsum P
Ákvörðun daggj. á hjúkrunar- og dvalarh. P
Eftirlit með hjúkrunar- og dvalarh. P
Ábyrgð á fjármögnun og framkvæmd
þjónustu við aldraða
Viðfangsefni Velferðarráðuneyti Sveitarfélög Ríki
Félagsleg heimaþjónusta kr.
Þjónustumiðstöðvar kr.
Dagvist kr.
Dvalarheimili kr.
Hjúkrunarheimili kr.
Heilbrigðisþáttur heimaþjónustu kr.
Hjúkrunarrými á sjúkrahúsum kr.
Stofnkostnaður kr.
= Framkvæmd þjónustu kr. = fjármögnun
Heimild: Samband íslenskra sveitarfélaga
Margir
lausir endar
eru eftir
Karl Björnsson
SVEITARFÉLÖGIN
w
FÉLAGSÞJÓNUSTA