Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.03.2014, Blaðsíða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9.3. 2014
Menning
M
agnús var af-
skaplega afkasta-
mikill og fjölhæf-
ur listamaður.
Hann átti því
mjög fjölbreytilegan feril og ég tel
að þessi sýning eigi eftir að koma
mörgum á óvart,“ segir Laufey
Helgadóttir listfræðingur, sýning-
arstjóri viðamikillar yfirlitssýn-
ingar á verkum Magnúsar Kjart-
anssonar (1949-2006) sem var
opnuð í Listasafni Íslands á föstu-
dagskvöldið. Sýningin nefnist
Form, litur, líkami: Háspenna /
Lífshætta. Í tengslum við hana
kemur út vegleg bók.
Magnús var aðeins 57 ára þegar
hann lést og segir Laufey þetta
vera í fyrsta skipti sem gerð er
heildarúttekt á ferli hans.
„Magnúsi varð allt að efniviði,“
segir leirlistakonan Kolbrún Björg-
ólfsdóttir, Kogga, ekkja hans. Hún
segir það hafa verið talsvert mikla
vinnu að finna til og velja verk fyr-
ir þessa miklu sýningu sem er sett
upp í fjórum sölum safnins.
„Hann var svo skapandi að ferill
hans er ólíkur ferli margra annarra
listamanna, hvað það varðar að
verkin eru svo fjölbreytt. Hann
kom svo víða við, í efnistökum og
öðru,“ segir hún um sköpun Magn-
úsar. „Hann var stöðugt leitandi,
og sífellt að velta fyrir sér tilvist-
arspurningum. Öll hans list fjallaði
um hann sjálfan, nærumhverfið og
hvað það þýðir að vera maður.“
Kogga segir Magnús ætíð hafa
hellt sér í að rannsaka þær heim-
spekilegu spurningar sem vöktu
áhuga hans, með endalausum til-
raunum og þá ögraði hann sér til
allra hliða.
„Hann var afskaplega vinnu-
samur, var alltaf að og í þessu ferli
gerðist margt,“ segir Kogga. „Síð-
an komst hann annaðhvort að nið-
urstöðu eða hann leitaði og fannst
hann ekki komast að neinu nýju.
Þegar honum þóttu möguleikarnir
þurrausnir missti hann ekki áhug-
ann heldur leitaði á ný mið og hélt
þar áfram sömu leit. Hann var allt-
af að leita svara um tilganginn.“
Hún bætir við að í verkum sín-
um hafi Magnús notað afar per-
sónuleg tákn úr nærumhverfi sínu
og af heimilinu. Hún fylgdist alla
tíð vel með þessu ferli, „enda vor-
um við ekki bara sambýlingar og
elskendur í nær fjörutíu ár, heldur
unnum við líka alltaf saman“.
Endurreisnarmaður
Laufey segist setja sýninguna að
mestu upp í tímaröð. Ferill Magn-
úsar hafi hafist undir áhrifum frá
bandarísku litflata-málverki og hélt
hann sýningu á slíkum verkum í
Norræna húsinu árið 1972, ásamt
Sigurði Örlygssyni, og sýndi þá
stór geómetrísk málverk sem voru
nokkuð úr takti við það sem var
mest áberandi í nýrri myndlist hér.
„Síðan fór Magnús til náms í
Kaupmannahöfn, hjá Richard Mor-
tensen sem var einn af kunnustu
listamönnum Dana. Þar málaði
Magnús áfram geómetrísk verk en
fór síðan að gera athyglisverðar
samklippur. Hann vann að þeim
um tíma og það „frelsaði“ hann frá
abstraktlistinni, sem ég tel að hafi
ekki verið beint hans hlið,“ segir
Laufey. Magnús hafi sjálfur sagt
að í henni hafi hann ekki fundið
það sem hann leitaði að.
„Í samklippunum notaði hann
hins vegar mikið persónulega hluti
og allskyns tákn, og smám saman
færist hann meira út í pop-listina.
Þrátt fyrir að vera undir áhrifum
listamanna á borð við Rauschen-
berg og Jasper Jones gerði hann
alltaf persónuleg verk.“ Magnús
vann þá með silkiprent, ekki til að
gera fjölfeldi eins og flestir, heldur
voru það einstök verk.
Þegar Kogga og Magnús voru
sest að í Búðardal, þegar hann var
um þrítugt, tók við enn eitt tímabil-
ið í list hans, þegar hann fór að
leita fyrir sér með gamlar aðferðir
ljósmynda- og lýsingartækni. „Hann
gerði þá tilraunir með allskyns efni
og fór að nota líkama sinn mikið;
ata til dæmis málningu á sjálfan sig
og leggja sig á léreftið. Í því gekk
Magnús nokkuð nærri sjálfum sér
og á sýningunni eru afar áhrifamikil
verk frá þessum tíma.“
Að þessu tímabili loknu fór
Magnús út í mynsturskennd verk,
sem margir þekkja hvað best frá
hans fjölbreytilega ferli.
„Hann var einskonar endurreisn-
armaður, alltaf að gera tilraunir.
Hann var síleitandi,“ segir Laufey.
Magnús hélt nokkrar sýningar á
mynstursverkum. Nokkru síðar,
þegar hann var kominn með stóra
vinnustofu í Álafosskvosinni í Mos-
fellsbæ, fór hann að vinna flenni-
stór málverk með trúarlegu ívafi
og máluð í anda gömlu meist-
aranna. Árið 1994 hélt hann sýn-
ingu á þeim á Kjarvalsstöðum.
„Þá var hann kominn býsna
langt frá upphafinu,“ segir Laufey
og bætir við að þessi verk hafi
fengið skrýtnar viðtökur hér. Í
kjölfarið voru þau sýnd á Spáni og
vöktu þar mikla athygli.
„Árið 1994 málaði Magnús loks
röð fimm stórra verka sem kallast
„Col tempo“, eftir verki Giorgionis
sem hann hafði séð í Feneyjum.
Þetta er andlit konu sem smám
saman hverfur. Eftir að hafa lokið
þessum verkum ákvað Magnús að
hætta að mála,“ segir Laufey. Lyk-
ilverk frá öllum þessum áhuga-
verðu tímabilum listamannsins get-
ur að líta á sýningunni.
Háspenna/Lífhætta, verk eftir Magnús frá árinu 1983.
VIÐAMIKIL YFIRLITSSÝNING Á VERKUM MAGNÚSAR KJARTANSSONAR OPNUÐ Í LISTASAFNI ÍSLANDS
„Hann var stöðugt leitandi“
„HANN VAR SVO SKAPANDI AÐ FERILL HANS ER ÓLÍKUR FERLI MARGRA ANNARRA LISTAMANNA, HVAÐ ÞAÐ VARÐAR AÐ VERKIN ERU SVO FJÖL-
BREYTT,“ SEGIR KOLBRÚN BJÖRGÓLFSDÓTTIR UM LISTSKÖPUN MAGNÚSAR KJARTANSSONAR, EIGINMANNS SÍNS, EN HANN LÉST ÁRIÐ 2006.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Sjálfsmynd, verk sem Magnús gerði árið 1984.
Magnús við eitt hinna voldugu málverka sinna á sýningu í austursal Kjarvalsstaða árið 1994. Þar kom Magnús með nýja
nálgun í verkum sínum og vakti athygli. Sagði hann viðfangsefni verkanna vera píslarsöguna.
Morgunblaðið/Sverrir
Manneskjuflóra, málverk frá 1986.
* Hann var af-skaplega vinnu-samur, var alltaf að
og í þessu ferli gerð-
ist margt …
Birt með leyfi dánarbús listamanns og Hverfisgallerís, Reykjavík