Morgunblaðið - 03.04.2014, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 2014
Ógnar evran Evrópusambandinu?
François Heisbourg um framtíð ESB
Einn kunnasti sérfræðingur Evrópu í öryggis- og alþjóðastjórn-
málum, prófessor François Heisbourg, heldur fyrirlestur um
evruna og Evrópusambandið á vegum utanríkismálanefndar
Sjálfstæðisflokksins föstudaginn 4. apríl 2014 kl. 12.00-13.00,
í Bókastofu Valhallar, Háaleitisbraut 1, 101 Reykjavík.
Fundarstjóri: Unnur Brá Konráðsdóttir, alþingismaður.
Hægt verður að fylgjast með fundinum í beinni útsendingu á
heimasíðu Sjálfstæðisflokksins:
http://www.xd.is/i-brennidepli/frettir/bein-utsending/
FRÉTTASKÝRING
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Vitað er um að minnsta kosti níu tilvik hér á
landi á undanförnum árum þar sem fólk hefur
sýkst af hringormum eftir neyslu á hráum
eða vanelduðum fiski. Þau gætu þó verið tals-
vert fleiri, þar sem ormarnir ganga oftast nið-
ur af fólki án þess að þeirra verði vart.
Í gær birtist aðsend
grein í Morgunblaðinu þar
sem sagt er frá því að
bráðaofnæmi gegn hring-
ormum hafi nýlega greinst
hér á landi í fyrsta skipti.
Ormana er að finna í mörg-
um tegundum af matfiski
og geta borist í fólk við
neyslu á hráum fiski, sem
hefur aukist undanfarin ár.
Sjaldgæft er að við matseld
rétta sem innihalda hráan fisk sé notaður
fiskur, sem getur borið í sér hringorma.
Karl Skírnisson, sníkjudýrafræðingur á Til-
raunastöð Háskóla Íslands á Keldum, skrifaði
grein í Læknablaðið fyrir nokkrum árum um
hringorma sem fundist höfðu í koki tveggja
einstaklinga hér á landi. Fólkið hafði neytt
illa hitaðra rétta úr ferskum steinbít nokkru
fyrr og við rannsókn kom í ljós að 3. stigs lirf-
ur, sem voru upprunnar í holdi fisksins, höfðu
þroskast upp á 4. stig í fólkinu. Í öðru tilvik-
inu vaknaði maður við að ormur var að hreyfa
sig í munni hans. Í hinu fann kona fyrir ert-
ingu í hálsi og þegar hún hóstaði barst lifandi
ormur upp í kok. Báðir voru ormarnir um 3,4
cm á lengd.
Karl segir að síðan þá hafi fimm ormar til
viðbótar, sem fundist hafi í fólki, borist til
rannsókna að Keldum, en þeim til viðbótar
hafi borist tilkynningar um fleiri tilfelli. Í
flestum tilvikum var um að ræða hringorma
af tegundinni Pseudoterranova decipiens,
stundum kallaður selormur, og er fólkið talið
hafa fengið ormana eftir að hafa borðað va-
neldaðan fisk; t.d. steinbít, skarkola eða
þorsklifur.
Ferðast í gegnum líffæri
„Í einu tilvikinu fann viðkomandi orm í
munni sér með tannbursta að morgni dags,
segir Karl og segir að fólk verði ekki alltaf
vart við ormana, oft gangi þeir niður af fólki
og valdi engum skaða. Stundum verði fólk
líka ormanna vart, en ákveði að bíða þá af sér.
„Yfirleitt hef ég fengið þessa orma þegar þeir
hafa skriðið upp í kok á fólki. Selormurinn
veldur minni skaða en hin tegundin, Anisakis
simplex, oft nefndur hvalormur, vegna þess
að lokahýslar í lífsferli hans eru tannhvalir.
Hvalormurinn er miklu gjarnari á að bora sig
út úr meltingarveginum og ferðast þá í gegn-
um líffæri og getur þar valdið blæðingum og
sársauka. Það getur verið hættulegt.“
Finnst í mörgum fisktegundum
Karl nefnir dæmi um tilvik, sem reyndar sé
óstaðfest því að ormurinn hafi ekki fengist til
rannsóknar, þar sem hvalormur fannst í kvið-
arholi loðnusjómanns sem hafði stundað það
að borða hrá loðnuhrogn úti á sjó. „Annað til-
vik um hvalorm er þegar barn veiddi út úr sér
dauðan, soðinn hvalorm sem verið hafði í fiski
sem því hafði verið gefinn.“
Spurður hvaða fisktegundir geti borið í sér
þessar tvær tegundir orma segir Karl þær
vera margar. Selormurinn er meira eða
minna í öllum fiski á grunnsævi en hvalorm-
urinn er algengastur í uppsjávarfiski, eins og
loðnu og síld. Til að drepa ormana þurfi þeir
að hitna í meira en 70°C eða frysta fiskinn í
ákveðinn tíma. „Ég held að sushiframleið-
endur viti vel af þessu og velji almennt fisk-
tegundir sem bera þetta ekki með sér. En ef
þeir gera það, þá gæta þeir þess væntanlega
vel að það séu engir ormar í fiskinum.“
Dauður ormur getur skaðað
Karl segir að dauður selormur valdi engum
skaða, en hvalormur gæti vakið ofnæmi hjá
fólki hvort sem hann er lifandi eða dauður.
Ofurnæmir einstaklingar geti fengið bráða-
ofnæmi af því að leggja sér slíka orma til
munns.
Hvað er það sem gerist þegar fólk inn-
byrðir lifandi hringorm?
„Lífsferill hringorma gengur í gegnum
fimm stig og þegar þeir koma úr fiski í fólk
eru þeir á 3. stigi lífsferilsins, sem er smit-
hæfa stigið. Fullorðnu, kynþroska ormarnir
eru á 5. stigi. Ef við borðum þessar lirfur með
fiski, þá átta ormarnir sig fljótt á því að þeir
eru hvorki í maga hvals né sels og reyna yf-
irleitt að fara beinustu leið út,“ segir Karl.
„En í sumum tilfellum ná þeir að festa sig í
maganum og stoppa þar og ná að þroskast
þar í ákveðinn tíma, oft til að skipta einu sinni
um ham og þroskast upp á 4. stig. Lengra
nær þroskunin þó ekki. Fyrr en síðar, oft inn-
an viku eða svo, sleppa selormar takinu og
berast út úr líkamanum, oftast út í gegn um
meltingarveginn en stundum krafla þeir sig
upp vélindað upp í kok. Það er oftast þá sem
við fáum þá til skoðunar og greiningar. En
hvalormurinn er mun hættulegri því hann er
gjarnari á að fara á flakk í kviðarholi.“
Fjórar tegundir orma
Til eru fjórar tegundir sníkjuþráðorma sem
lifa í maga villtra sjávarspendýra við Íslands-
strendur. Auk Anisakis simplex og Pseudo-
terranova decipiens sem þegar hafa verið
nefndar og kallaðar hval- og selormar eru
þær Contracaecum osculatum og Phocascaris
cystophorae.
Þetta eru allt algengar tegundir, en af
tveimur þeirra síðastnefndu stafar mönnum
sjaldnast hætta vegna þess að þær taka sér
bólstað í líffærum í líkamsholi fisksins en leita
ekki út í fiskholdið eins og hinar tvær gera.
Hvalormur nær svo til eingöngu að verða
kynþroska í tannhvölum en ókynþroska lirfur
sjást einnig oft í selum. Hinar ormategund-
irnar þrjár lifa aftur á móti fullorðnar í maga
sela.
Ormarnir finnast víða
Hvalormar eru algengir í uppsjávarfiskum,
eins og t.d. loðnu, síld eða makríl, en selormar
í botnfiskum. Ránfiskur, eins og þorskurinn,
sem lifir bæði á botn- og uppsjávarfiskum,
safnar í sig öllum tegundum hringorma því
lirfur úr bráðinni bora sig út úr maga þorsks-
ins og enda sumar úti í fiskholdinu.
Ýsa er oftast laus við
hringormasmit
vegna þess
að hún lifir
fyrst og
fremst á
skeldýrum sem
ekki bera með sér
hringorma.
Anna Þorsteinsdóttir, annar eigandi Osushi,
sem er einn stærsti sushiveitingastaður
landsins, segist telja að fáir sushiframleið-
endur og veitingastaðir hér á landi noti
hvítan fisk, eins og þorsk, í rétti sína. „Við
höfum t.d. aldrei gert það, eini hrái fiskurinn
sem við erum með er túnfiskur og lax. Ef við
færum út í að nota hvítan fisk þyrftum við að
koma okkur upp ljósaborði eins og í frysti-
húsunum, skoða hvern bita og fullvissa okkur
um að þar væri enginn ormur. Það væri mikil
vinna og allt of mikil áhætta fyrir okkur að
nota þessar fisktegundir. Ég held að flestir
séu meðvitaðir um þetta og forðist því að
nota þær.“
Að sögn Önnu gilda svipaðar reglur um
meðferð matvæla á sushiveitingastöðum og
öðrum veitingastöðum. „Við förum auðvitað
eftir sömu reglum varðandi hreinlæti, kæl-
ingu og hversu lengi fiskurinn má standa á
borði.“
Á matseðli veitingastaðarins Rub23 á Ak-
ureyri er sushiréttur sem inniheldur hráan
þorsk. Einar Geirsson, eigandi staðarins,
segir að fiskurinn sé gegnumlýstur og
grandskoðaður áður en hann er bor-
inn á borð. Spurður hvort gestir
staðarins geri athugasemdir við að
hrár þorskur sé borinn þar fram
segir Einar svo ekki vera. „Margir
vilja gjarnan smakka hráan þorsk, enda
er hann afar góður.“
Óskar Ísfeld Sigurðsson heilbrigðisfulltrúi og
deildarstjóri hjá matvælaeftirliti Heilbrigð-
iseftirlits Reykjavíkur segir að heilbrigðis-
fulltrúar skoði í eftirliti hvaða hráa fisk sé
verið nota á veitingastöðum sem selja sushi í
umdæmi eftirlitsins. „Yfirleitt er notaður eld-
islax og það hefur ekki verið gerð krafa um
að hann sé frystur fyrir neyslu. Annars er
krafa um að hrár fiskur sé frystur í a.m.k.
sólarhring, nema hægt sé að sýna fram á,
með öðrum aðferðum, að það séu ekki ormar
í holdinu. Ef notaður er hvítfiskur í sushi,
sem reyndar er mjög sjaldgæft hér, hafa
menn verið með búnað til að skima hann, eins
og t.d. ljósaborð. Það er einnig algengt að í
þessa framleiðslu sé notaður túnfiskur sem
hefur verið frystur.“
Óskar segir að heilbrigðiseftirlitinu hafi
aldrei borist tilkynning um að einhver hafi
fengið hringorma eða önnur sníkjudýr í sushi
hér á landi. „Eftirlitið í þessum fyrirtækjum
og hráefnið er almennt það gott.“
Aldrei tilkynnt um hringorma
Gott eftirlit
Fann orm í munni við tannburstun
 Hringormar finnast í mörgum fisktegundum  Sjaldgæft er að fiskur, sem getur borið hringorma, sé
borðaður hrár, t.d. í sushi  Ormarnir geta kraflað sig úr maga, í gegnum vélindað og upp í kok
Karl Skírnisson
Dr. Karl
Skírnisson
Hringormur Þetta er 4. stigs lirfa hringormsins Pseudoterranova decipiens sem fannst skríð-
andi í koki karls sex dögum eftir neyslu á hálfhráum steinbít. Hún er 34 millimetra löng.
Gegnumlýstur og grandskoðaður
Hvítur fiskur
sjaldan í sushi
„Það er góð
stemning og mér
líst vel á alla,“
segir fjallagarp-
urinn Vilborg
Arna Gissurar-
dóttir um hópinn
sem ætlar sér að
komast upp á tind
Everest, hæsta
fjalls í heimi, í
maí. Vilborg hef-
ur síðustu daga dvalið í Katmandú,
höfuðborg Nepals, en í dag leggur
hún af stað í svonefndar grunnbúðir
fjallsins, sem eru í 5.380 metra hæð
en Everest er 8.840 metra hátt.
„Þetta hefur gengið vel hingað til
og ég er búin að hitta hópinn. Þetta
eru allt rosalega flottir strákar,“
sagði Vilborg í samtali við mbl.is.
Hún er eini Íslendingurinn og eina
konan í hópnum. Hinir koma frá
Bandaríkjunum, Bretlandi, Japan,
Ástralíu og Nýja-Sjálandi.
Vilborg segir að tveir úr hópnum
séu í sömu sporum og hún, að hafa
þegar lokið við að klífa sex af sjö
hæstu fjöllum hverrar heimsálfu. Nú
er komið að Everest. „Við erum með
tvo leiðsögumenn og annar þeirra er
búinn að fara sautján sinnum á topp-
inn í tuttugu leiðöngrum. Ég held að
hinn eigi níu toppa. Það er alveg
ágætt,“ sagði Vilborg og hló.
Það tekur um mánuð að aðlagast
hæðinni og búa sig undir gönguna á
tindinn. jonpetur@mbl.is
Vilborg leggur af
stað upp Everest
 Stefnir á hæsta tind í heimi í maí
Vilborg Arna
Gissurardóttir