Morgunblaðið - 03.04.2014, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 2014
Á síðasta bæj-
arstjórnarfundi í Kópa-
vogi (25-03-2014) var
tekin fyrir tillaga um
hækkun starfshlutfalls
bæjarfulltrúa. Hávær-
ar og misgóðar umræð-
ur sköpuðust um ágæti
tillögunnar. Umræðan
fór helst í hver kjörin
ættu að vera með til-
heyrandi auknu hlut-
falli en ekki hvað bæjarbúar væru
mögulega að fá með skýrara starfs-
hlutfalli bæjarfulltrúa.
Það sem skiptir hins vegar að
mínu mati mestu máli er hversu
mikla þjónustu bæjarbúar vilja frá
sínum kjörnu fulltrúum. Í Reykjavík
er borgarfulltrúastaðan skilgreind
sem 50% staða ásamt nefndarsetum.
Fáir ef nokkrir borgarfulltrúar
sinna öðrum störfum samhliða þjón-
ustu sinni við borgarbúa.
Hversu mikið aðgengi vilja bæj-
arbúar, hagsmunahópar og starfs-
fólk bæjarins hafa að bæjarfulltrú-
um Kópavogs ? Eins og staðan er í
dag, er litið á þessa iðju sem áhuga-
mál sem fólk sinnir meðfram sínu
starfi. Hins vegar fylgir sá böggull
skammrifi að þjónustan sem við
reynum að veita tekur ekki tillit til
þessara tímamarka sem ætti þó ein-
mitt að miða við. Ýmsir, fundir, emb-
ættisskyldur, ráðstefnur, síma-
viðvera og viðtöl eru einmitt á
þessum tíma sem flest okkar eru í
hefðbundinni vinnu.
Til þess að vera upplýstir þurfa
kjörnir fulltrúar að lesa mikið af
gögnum í vandasömum málum. Hér
má nefna samninga um vatnsvernd,
aðalskipulag, stórar framkvæmdir,
samningagerðir og ýmis lagaágrein-
ingsmál er snúa að bæjarfélaginu.
Rangar ákvarðanir hafa dýrar af-
leiðingar. Bæjarfulltrúar sitja í að
meðaltali í einni nefnd og þurfa því
að treysta á góð samskipti við sitt
flokksfólk og bæjarstarfsmenn sem
og bæjarbúa til að halda sér upp-
lýstum um ýmis mikilvæg málefni.
Þessa hluti skal vinna í frítíma þar
sem bæjarfulltrúastaðan er skil-
greind sem áhugamál og 27% hlut-
fall af þingfarakaupi. Tengslin við
þingfararkaup eru mér ráðgáta
nema vegna þess að skv. sveit-
arstjórnarlögum ber okkur sveit-
arstjórnarfulltrúum að ákveða okk-
ar laun sjálf. Viðmiðunin við
þingfararkaup er líklega leið til að
miða við laun sem eru ákveðin af
kjararáði. Það er í eðli sínu rangt að
við þurfum að ákveða kjörin sjálf og
verður afar viðkvæmt viðureignar.
Slíkar ákvarðanir ættu að sjálfsögðu
að vera á hendi óháðs
aðila.
Bæjarfulltrúa ber að
vera upplýstur, vel inn
í öllum málum er varð-
ar hag Kópavogsbúa,
og hafa stefnumark-
andi áhrif á stjórnsýslu
bæjarins með hags-
muni og vilja bæjarbúa
að leiðarljósi. Við höf-
um eftirlitsskyldu með
ýmsum vandasömum
málaflokkum sem
skipta íbúa miklu máli og við eigum
að vera til þjónustu reiðubúin fyrir
Kópavogsbúa þegar þeir til okkar
leita. Þetta bjóðum við okkur fram
til að gera án þess að hika en spurn-
ingin er hversu mikinn tíma þarf til
þess að sinna þessu vel.
Á óreglulegum vinnutíma sem
fylgir ýmsum skyldum bæjarfulltrúa
getur viðkomandi ekki verið „fastur“
í vinnu annars staðar alla daga.
Hann þarf að hafa frjálsan vinnu-
tíma, vera atvinnulaus, vera í hluta-
starfi, í eigin rekstri eða vera í námi
sem passar.
Sú tillaga sem við Ólafur Þór
Gunnarsson settum fram verður
vonandi til þess að einhver vinna og
greining fari fram á hvað felst í
störfum og ábyrgð bæjarfulltrúa, en
tekur vonandi ekki síður á þeirri
mikilvægu spurningu sem er:
Hversu mikla þjónustu vilja íbúar
sem kjósa sína lýðræðislegu fulltrúa
á fjögurra ára fresti fá frá sínu fólki?
Bæjarfulltrúi er talsmaður fólksins
sem byggir bæinn og er leið íbúanna
til að hafa áhrif á stjórnsýslu bæj-
arins.
Mögulega er vilji bæjarbúa frekar
sá að embættismenn hafi áfram for-
skot á kjörna fulltrúa er varðar tíma
og möguleika til upplýsingaöflunar
og þá að bæjarfulltrúastaðan verði
áfram hugsuð sem áhugamál. Það er
mín skoðun að með því að gefa fólki
meira svigrúm til þess að sinna bæj-
arfulltrúastarfinu þá muni það leiða
sjálfkrafa til betri ákvarðanatöku
sem og meiri aðkomu hins almenna
íbúa sem hefur þá gott aðgengi að
sínum lýðræðislega kjörna fulltrúa
sem verndar hagsmuni bæjarbúa.
Eftir Karen Elísabet
Halldórsdóttur
»Með því að gefa fólki
meira svigrúm til
þess að sinna bæjarfull-
trúastarfinu þá muni
það leiða sjálfkrafa til
betri ákvarðanatöku.
Karen Elísabet
Halldórsdóttir
Höfundur er varabæjarfulltrúi
í Kópavogi.
Fulltrúar fólksins
Lestrarhestar Lokahátíð Stóru upplestrarkeppninnar fór fram í Ráðhúsinu í Reykjavík í gær. Nemendur, sem valdir höfðu verið úr skólum í borginni, lásu þá upp úr skáldverkum.
Þórður
Á fundi Lögmanna-
félagsins fyrir nokkru
sagði Geir Lippestad,
verjandi fjöldamorð-
ingjans Anders Be-
hrings Breiviks, hvern-
ig reiðin í Noregi hefði
breyst í stolt sam-
félagsins yfir því að
réttarríkið hélt og Brei-
vik naut grundvall-
armannréttinda. Í því
samhengi benti hann meðal annars á
yfirveguð viðbrögð Jens Stolten-
bergs, forsætisráðherra, sem neitaði
að tjá sig um sekt Breiviks, og sagði
það ekki sitt hlutverk að fella dóma í
sakamálum. Formaður Lögmanna-
félagsins hélt stutta tölu og benti á að
líkindi mætti finna í íslensku sam-
félagi þar sem þrýst væri á um sak-
fellingu í málum tengdum banka-
hruni.
Þó að ekki sé saman að jafna sví-
virðilegum glæpum Breiviks og
bankahruninu á Íslandi, sem var hluti
af alþjóðlegri fjármálakrísu, þá er
ástæða til að staldra við og spyrja
þeirrar áleitnu spurningar hvort Ís-
land hafi staðist próf réttarríkisins.
Opinber sakfelling
án rannsóknar
Eftir fall þriggja viðskiptabanka,
sem þó olli ekki stöðvun á banka-
starfsemi í landinu, var sett á fót sér-
stakt embætti í þeim tilgangi að sefa
reiði almennings. Strax á frumstigi
rannsókna var lýst yfir að fyrirhugað
væri að gefa út 90 ákærur. Erlendur
ráðgjafi embættisins lýsti yfir sekt
þeirra sem rannsaka átti, áður en
rannsóknin hófst. Þessi erlendi ráð-
gjafi gaf lítið fyrir hlutleysi dómstóla
og minnti dómara landsins á að þeir
væru hluti af almenningi og hlytu að
hafa orðið varir við reiðina í sam-
félaginu.
Yfir Fjármálaeftirlitið sem fer með
frumrannsókn mála á sviði fjár-
málalöggjafar var skipaður forstjóri
sem síðar hrökklaðist úr embætti
vegna lögbrota. Hann lýsti því yfir
eftir nokkrar vikur í starfi án þess að
nokkur rannsókn lægi fyrir, að fyrr-
verandi starfsmenn fjármálafyr-
irtækja ættu í mörgum tilvikum yfir
höfði sér fangelsisvist til allt að 10 ára
vegna brota í starfi.
Afskipti stjórnmálamanna
Á sama tíma og embætti sérstaks
saksóknara átti í viðræðum við rík-
isstjórnina um auknar fjárveitingar
voru fyrrverandi stjórnendur við-
skiptabanka hnepptir í gæslu-
varðhald í beinni útsendingu í fjöl-
miðlum og aukafjárveiting upp á
tæpa þrjá milljarða
samþykkt til embættis-
ins daginn eftir að þeir
voru látnir lausir. Þá-
verandi forsætis- og
fjármálaráðherra fögn-
uðu frelsissviptingu
þessara einstaklinga,
sem þau töldu að myndi
sefa reiði almennings.
Fjármálaráðherrann
lýsti stemningunni þeg-
ar hann sagði í útvarps-
viðtali: „Við reynum að
hundelta þessa gaura.
Saksóknari, skatturinn og Serious
Fraud Office í Bretlandi.“ Þáverandi
innanríkisráðherra sagði að þjóðin
hefði verið rænd og takmarkanir á
rannsóknaraðferðum sem ganga
nærri friðhelgi manna ættu ekki við
um bankamenn.
Rannsóknarnefnd
og réttlát málsmeðferð
Þá var stofnuð sérstök rannsókn-
arnefnd og valdir í nefndina ein-
staklingar sem höfðu enga starfs-
reynslu eða sérþekkingu á banka- og
verðbréfaviðskiptum. Þessir ein-
staklingar gátu vegið að æru manna
og fyrirtækja án þess að þurfa að
bera refsi- eða bótaábyrgð á skýrslu
sinni eða gætt væri eðlilegra máls-
meðferðarreglna við vinnu hennar. Í
Rannsóknarskýrslu Alþingis eru
settar fram fullyrðingar um túlkun
löggjafar og störf manna sem ekki
hafa staðist síðari skoðun.
Þannig liggur fyrir að rannsókn-
arnefndin hafði rangt fyrir sér um
grundvallaratriði í bankalöggjöf eins
og reglur um stórar áhættuskuld-
bindingar. Þá fullyrti rannsókn-
arnefndin um refsiverð brot banka-
starfsmanna án þess að fullnægjandi
rannsókn hefði farið fram eða gætt
hefði verið þeirra réttinda sem
grundvallarreglur um réttláta máls-
meðferð byggjast á.
Tilefnislausar kærur
Fjármálaeftirlitsins
Í grein sem ég skrifaði í desember
2013 sagði ég frá skjólstæðingi mín-
um sem hefði verið til rannsóknar í
fimm málum hjá sérstökum saksókn-
ara. Engu þessara mála lauk með
ákæru en maðurinn var handtekinn,
missti vinnu sína, auk þess sem afla-
hæfi og mannorð hans skaðaðist.
Einhverjir kunna að halda að þetta
sé einsdæmi, en svo er ekki. Nýverið
var annar skjólstæðingur minn upp-
lýstur um að rannsókn á öllum mál-
um gagnvart honum væri lokið. Hann
hafði líka verið til rannsóknar í mörg
ár, misst vinnu og hlotið mannorðs-
skaða.
Samkvæmt nýlegum fréttum þá
liggur nú þegar fyrir að um helm-
ingur mála sem Fjármálaeftirlitið
sendi til sérstaks saksóknara hefur
verið felldur niður og voru þau því til-
efnislaus. Slíkt hlutfall hjá sér-
fræðistjórnvaldi er ekki ásættanlegt í
réttarríki. Hér hefur valdi verið mis-
beitt sem hlýtur að kalla á rannsókn
viðeigandi yfirvalda.
Stóðst Ísland
próf réttarríkisins?
Í kjölfar falls bankanna var vikið
frá réttarskipulagi á Íslandi með
stofnun aðhaldslausrar rannsókn-
arnefndar og risavaxins saksókn-
arembættis, enda lýsti erlendi ráð-
gjafinn því yfir að á Íslandi störfuðu
fleiri við rannsóknir efnahagsbrota
en í Frakklandi. Verulegum fjár-
munum hefur verið varið til starfsemi
embættisins og hávær krafa hefur
verið um mælanlegan árangur í formi
refsinga. Réttarríkið hefur átt fáa
málsvara og nær engin umræða verið
um það hvenær ríki hættir að vera
réttarríki. Er það þegar krafa er gerð
um að dómstólar dæmi eftir reiði
samfélagsins en ekki lögum? Er það
þegar rannsóknarnefndum er falið
sjálfdæmi án ábyrgðar? Er það þegar
gæsluvarðhaldsúrskurðir og hand-
tökur eru heimilaðar vegna meintra
brota sem áttu sér stað einhverjum
árum áður? Er það þegar dómstólar
heimila umfangsmiklar símhleranir
sem eru langt umfram þau hlutföll
sem Mannréttindadómstóll Evrópu
telur ásættanlegt? Er það þegar sak-
felling er byggð á framburði vitnis
sem er að koma sjálfum sér undan
sök um það sem fram fór í tveggja
manna tali? Er það þegar sönn-
unarbyrði í sakamálum er snúið við
og ákærðu þurfa að sanna sakleysi
sitt ? Er það þegar túlkun á ref-
isákvæðum eru rýmkuð til að hægt sé
að gefa út ákæru? Er það þegar Fjár-
málaeftirlit sendir tilefnislausar kær-
ur til saksóknara í tugatali eða sviptir
menn starfi á ólögmætan hátt? Er
það þegar 300 manns með rétt-
arstöðu sakbornings eru látnir bíða
árum saman eftir niðurstöðu rann-
sókna? Norðmenn stóðust prófraun-
ina, sem mál Breiviks var, en stóðst
Ísland prófið?
Eftir Helga
Sigurðsson »… nær engin um-
ræða verið um það
hvenær ríki hættir að
vera réttarríki. Er það
þegar krafa er gerð um
að dómstólar dæmi eftir
reiði samfélagsins en
ekki lögum?
Helgi Sigurðsson
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Breivik og bankahrun