Morgunblaðið - 17.10.2014, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. OKTÓBER 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Landsvirkjuner eitt mikil-vægasta
fyrirtæki á Íslandi
og hefur í eðli sínu
slíka yfirburðastöðu
og einokunarstöðu,
að eðlilegast er að
það sé í ríkisins eigu eða í sam-
eign ríkisins og helstu sveitar-
félaga, eins og áður var og fór vel
á. Það er heldur ekki óeðlilegt að
fyrirtækið horfi til þeirra sjón-
armiða sem mestan stuðning hafa
á Alþingi og í ríkisstjórn á hverj-
um tíma, þ.e. í málefnum virkj-
anakosta og stærstu viðskipta-
vina. En þar með hefur
fyrirtækið ekki afsalað sér því að
láta sjónarmið sín heyrast, þótt
þau kynnu að vera önnur en
fyrrnefnd sjónarmið.
Á síðasta kjörtímabili gekk
Landsvirkjun lengra í þjónkun
sinni við stjórnvöld en áður hefur
gerst. Það var ekki aðeins, að
fyrirtækið gerði aldrei nokkurn
ágreining við stöðnunarstefnu
fyrrverandi ríkisstjórnar í mál-
efnum sem snertu fyrirtækið.
Forystumenn þess gengu miklu
lengra en það. Þeir gerðu tor-
tryggilega stefnu þeirra, sem áð-
ur höfðu komið að uppbyggingu
Landsvirkjunar með glæsibrag
og gert hana að því stórveldi sem
hún er í dag. Gengið var lengra.
Látið var undan þrýstingi stjórn-
valda og tekið þátt í því að magna
upp hræðsluáróður um þau ósköp
sem myndu gerast leyfði þjóðin
ekki þeim Jóhönnu og Steingrími
að troða Icesave-samningunum
ofan í kokið á sér.
Var sú framkoma
með ólíkindum.
Vindmyllubreiður
sem útbía landslagið
víða erlendis eru
neyðarbrauð þjóða
sem búa við slaka
kosti í raforkumálum. Þær eru
síst ásjálegri en raforkumöstur
sem fara í taugarnar á mörgum
hér á landi og hægt er að fækka
smám saman, þar sem kostnaður
við jarðstrengi fer lækkandi. En
ókostir vindmylla, sem möstrin
hafa ekki, eru margir. Þeim
fylgir mikill og óþægilegur há-
vaði og þær sálga milljónum
fugla árlega.
Íslendingar þurfa sem betur
fer ekkert á vindmyllum að halda.
Þó ákvað Landsvirkjun í bríaríi
að reisa tvær slíkar. Einu rökin
fyrir því, að kasta hundruðum
milljóna á glæ í slíkt verkefni, gat
verið ef Landsvirkjun taldi óupp-
lýst, hvort vindar blésu á Íslandi
og treysti ekki Veðurstofunni til
að veita upplýsingar um það.
Ákafi fyrirtækisins við að
vinna við svokallað „sæstrengs-
verkefni“ er eiginlega enn skrítn-
ari, þótt þar fylgi hvorki hávaða-
mengun né fugladráp. Það mál er
kynnt í óskiljanlegum sefjunar-
stíl, sem er þessu mikla fyrirtæki
ekki sæmandi.
Það er ágætt að Landsvirkjun
hefur ekki klínt sér pólitískt með
sama hætti utan í núverandi
ríkisstjórn eins og hina síðustu.
En óneitanlega er skrítið að hún
sé enn föst þar.
Landsvirkjun er
fyrirtæki með burði
til að færa Íslend-
ingum björg í bú}
Neðansjávar
vindmyllur næst?
Nú er talið að tíumanns með
norskan bakgrunn,
sem börðust í röðum
íslamista, hafi fallið í
átökum í Sýrlandi.
Öryggisþjónusta
norsku lögreglunnar
telur að um 60 manns með norsk-
an bakgrunn, eins og það er orð-
að, hafi farið til Sýrlands að berj-
ast. Flestir hafa þeir barist undir
merkjum öfgasamtakanna Ríkis
íslams, sem lýst hefur yfir stofn-
un ríkis, kalífats, á yfirráðasvæði
sínu í Írak og Sýrlandi, en nokkr-
ir hafa barist með liðsmönnum
öfgahreyfingarinnar Nusra.
Norskir fjölmiðlar hafa fjallað
nokkuð um þennan straum frá
Noregi til Sýrlands, sem hefur
frekar aukist eftir að Ríki íslams
lýsti yfir stofnun kalífatsins frek-
ar en hitt. Lars Gule, sérfræð-
ingur um öfgahreyfingar við Há-
skólann í Ósló og Akershus, telur
alls ekki víst að það fæli frá þegar
norskur vígamaður sé veginn í
Sýrlandi, það sé jafnvel keppi-
kefli að verða píslarvottur.
Noregur er ekkert einsdæmi í
þessum efnum. Ungir menn og
jafnvel konur streyma til Sýr-
lands alls staðar að úr Evrópu til
að leggja Ríki íslams lið. Það er
mörgum ráðgáta hvernig fólk
uppalið í lýðræð-
isríki getur aðhyllst
slíkar öfgar. Meðal
þeirra, sem farið
hafa til Sýrlands,
eru að minnsta kosti
tíu Norðmenn, sem
hafa snúist til ísl-
ams, að því er talið er.
Í norskum miðli var fjallað um
einn þeirra. Vinir hans sögðu að
hann hefði verið uppátækjasam-
ur, en ljúfasti drengur. Eftir að
hann tók saman við músl-
imastúlku tók hann að breytast.
Hann lét sér vaxa skegg og
ávarpaði vini sína með trúarlegri
kveðju. Þegar hann fékk stutt-
aralegt hæ á móti brást hann hinn
versti við. Einn góðan veðurdag
var hann svo kominn til Sýrlands.
Einhvern tímann munu ein-
hverjir þessara manna snúa aftur
til Noregs, hertir í eldi átaka og
öfga. Munu þeir vera tilbúnir að
snúa aftur til fyrra lífs? Munu
þeir geta búið í samfélagi sem
þeir fyrirlíta og verið til friðs? Er
Sýrland útungunarstöð næstu
kynslóðar hryðjuverkamanna líkt
og Afganistan áður fyrr? Þetta er
flókinn vandi, sem verður að
bregðast við af fullri alvöru og
hörku, án þess þó að láta freistast
til að afnema réttarríkið, sem við
erum að verja.
Er Sýrland
útungunarstöð
næstu kynslóðar
hryðjuverkamanna? }
Þegar vígamennirnir koma heim
S
tundum er því haldið fram að ekk-
ert sé jafn íhaldssamt og skóla- og
menntakerfið. Þegar breytingar
séu lagðar til ryðjist hver um ann-
an þveran til að vera á móti þeim,
þrátt fyrir að augljóst sé að núverandi skipu-
lag gangi ekki.
Nýverið var greint frá fyrirhuguðum breyt-
ingum á skipulagi framhaldsskólanna í þá
veru að nemendur sem eru eldri en 25 ára og
hyggja á nám til stúdentsprófs skuli stunda
nám sitt annars staðar en í framhaldsskól-
unum. Þetta hefur vakið geysihörð viðbrögð
og helst mætti skilja af umræðunni að búið sé
að harðbanna fólki yfir tilteknum aldri að fara
í skóla.
Þessar umdeildu breytingar fela fyrst og
fremst í sér að þeir sem hefja nám eldri en 25
ára sæki hér eftir aðrar menntastofnanir en hefðbundna
framhaldsskóla, eins og t.d. símenntunarmiðstöðvar, há-
skólabrýr eða fullorðinsfræðslumiðstöðvar. Í nágranna-
löndum okkar, sem við viljum gjarnan bera menntakerfi
okkar saman við, er fyrirkomulagið áþekkt og þessar
breytingar kveða á um. Ekki verður séð af tillögunum að
námsmöguleikar fólks á þessum aldri skerðist, mennt-
unin mun einfaldlega fara fram annars staðar.
Eitt af markmiðunum er að styrkja stöðu eldri nem-
enda og sinna betur þörfum þeirra sem hljóta oft á tíðum
að vera talsvert aðrar en þeirra sem nýskriðnir eru úr
grunnskóla. Það hefur ekki verið gert hingað til með nú-
verandi fyrirkomulagi og ekki hafa heyrst
nein haldbær rök fyrir því að einstaklingur á
fimmtugsaldri eða jafnvel eldri þurfi bráð-
nauðsynlega að vera í sama skóla og 16 ára
unglingur.
Það er löngu tímabært að skoða aðrar leið-
ir í skipulagi framhaldsskólamenntunar og
bara það að hvergi sé brotthvarf jafnmikið og
hér segir okkur að það er eitthvað verulega
mikið að. Því hefur verið fleygt fram í þessari
umræðu að brotthvarf sé minna meðal þeirra
framhaldsskólanemenda sem komnir eru af
hinum hefðbundna menntaskólaaldri. Það er
ekki rétt, því samkvæmt skýrslu mennta- og
menningarmálaráðuneytisins voru 40%
þeirra sem hættu námi á síðustu önn, þ.e.
vorönn 2014, eldri en 20 ára. Gæti þetta háa
hlutfall brotthvarfsnemenda í þessum aldurs-
hópi verið vegna núverandi skipulags? Að framhalds-
skólarnir, sem gjarnan eru tengdir við unglingsárin og
allt sem þeim tilheyrir, höfði einfaldlega ekki sem skyldi
til eldra fólks?
Brotthvarf er ekkert einkamál þeirra nemenda sem
ákveða einhverra hluta vegna að hætta námi áður en þeir
ljúka því, heldur er það rándýrt þjóðfélagsvandamál sem
kostar 14 milljónir á hvern nemanda sem hverfur frá
námi. Hver sú leið, sem líkleg er til að draga úr brott-
hvarfi og þar með minnka þennan gríðarlega kostnað,
hlýtur að eiga skilið að vera skoðuð með jákvæðu hug-
arfari. annalilja@mbl.is
Anna Lilja
Þórisdóttir
Pistill
Má ekki breyta neinu?
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Kjartan Kjartansson
kjartan@mbl.is
Vel hefur verið fylgst með þvíhvert gas frá eldgosinu íHoluhrauni berst um land-ið og hefur Veðurstofan
gefið út spár um dreifinguna á hverj-
um degi undanfarið. Gasið getur enda
haft áhrif á heilsufar fólks. Við
ákveðnar staðbundnar aðstæður get-
ur styrkur gassins mælst hár í ein-
hvern tíma á ákveðnum stöðum. Hef-
ur íbúum á svæðum sem gasið hefur
lagt yfir þá í sumum tilfellum verið
ráðlagt að forðast áreynslu utandyra
eða jafnvel halda sig innandyra vegna
þess.
Gasið sem stígur upp úr iðrum
jarðar er samsett úr ýmsum efna-
samböndum en það er fyrst og fremst
brennisteinstvíoxíð sem getur haft
áhrif á heilsu manna. Það er ertandi
lofttegund sem getur valdið einkenn-
um í öndunarfærum, ekki síst hjá
þeim sem eru veikir fyrir, til dæmis
af hjarta- eða öndunarfæra-
sjúkdómum ef styrkur þess í and-
rúmslofti verður mikill.
Margfalt magn
Áætlað er að á bilinu 20.000-60.000
tonn af brennisteinstvíoxíði losni út í
andrúmsloftið á hverjum degi frá
gosinu. Frá upphafi gossins hafa því
fleiri milljónir tonna af efninu losnað.
„Þetta er svona skrilljónbilljóntala
eins og krakkarnir segja en ef við
horfum á allt Evrópusambandið, allar
samgöngur, öll skip, allar verk-
smiðjur og orkuver, þá eru það 14.000
tonn á dag,“ segir Þorsteinn Jó-
hannsson, sérfræðingur í loftmengun
hjá Umhverfisstofnun.
Til enn frekari samanburðar má
nefna að álverið í Reyðarfirði losar
um sextán tonn af brennisteinstvíildi
á ári. Alls losa jarðvarmavirkjanir um
68.000 tonn af brennisteins-
tvíildisígildum á ári.
Allt það gas dreifist þó ekki yfir
byggð heldur dreifist um lofthjúpinn
með veðrum og vindum. Stundum
ber vindáttin gasið þó yfir þéttbýlis-
staði og við vissar aðstæður, til dæm-
is í miklu logni og þurrviðri, getur
styrkur brennisteinsgassins í loftinu
orðið hár yfir einhvern tíma.
Þorsteinn segir að áður en gosið
hófst hafi hæsti styrkur brennisteins-
tvíoxíðs mælst í Hvalfirði skammt frá
álverinu á Grundartanga þegar vind
lagði beint yfir mælistöð þar. Þá var
styrkurinn 200 míkrógrömm á rúm-
metra. Því til samanburðar hafa
hæstu toppar vegna umferðarþunga
við Grensásveg í Reykjavík mælst
um 20-30 míkrógrömm á rúmmetra.
Ársmeðaltalið þar er um þrjú míkró-
grömm. Á vef Umhverfisstofnunar
kemur fram að styrkur á bilinu 0-300
míkrógrömm hafi yfirleitt engin áhrif
á heilsufar fólks.
Ekki til að fara af hjörunum
Frá því að gosið hófst hafa metin
hins vegar verið slegin eitt af öðru, að
sögn Þorsteins. Á Reyðarfirði mæld-
ust gildi upp á 4.000 míkrógrömm á
rúmmetra í september en langhæsta
gildið mældist í Reykjahlíð, 5.800
míkrógrömm, 1. október. Í toppnum
þar fyrir norðan var sólarhringsmeð-
altalið 400. Slíkur styrkur getur vald-
ið óþægindum hjá þeim sem eru veik-
ir fyrir en hæstu topparnir eru slíkir
að heilbrigt fólk er líklegt til að finna
fyrir einkennum. Mælt er með því að
fólk haldi sig innandyra við slíkar að-
stæður.
„Þetta er kannski ekki neitt til að
fara af hjörunum yfir en það er ágætt
að fylgjast vel með á meðan þetta
ástand gengur yfir og forðast óþarfa
útiveru í miklum styrk. Þegar styrk-
urinn er yfir 300-600 míkrógrömmum
að láta krakkana ekki út að leika.
Gera allt til að minnka hversu mikilli
mengun þú andar að þér,“ segir hann.
Meira en samanlögð
losun ESB-landa
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Brennisteinsgas Mikið magn af brennisteinskoltvíoxíði streymir upp í eld-
gosinu í Holuhrauni. Það hefur dreifst yfir byggð víðsvegar um landið.
Brennisteinstvíoxíð er ein
helsta ástæðan fyrir svonefndu
súru regni. Það getur valdið
skemmdum á gróðri, eytt skóg-
um og stuðlað að skemmdum á
byggingum og öðrum mann-
virkjum.
Ekki hefur þó orðið vart við
súrt regn hér á landi frá því að
eldgosið í Holuhrauni hófst, skv.
upplýsingum Veðurstofunnar.
Grannt er hins vegar fylgst með
og hafa sýni verið tekin reglu-
lega úr vatni um allt land án
þess að vart hafi orðið við að
súrt regn hafi fallið frá því byrj-
aði að gjósa.
Ekki orðið
vart hér
SÚRT REGN
Morgunblaðið/Golli
Gas Jarðhitavirkjanir eru alla jafna
helsta uppspretta SO2 í lofti hér.