Fréttablaðið - 04.03.2014, Blaðsíða 17

ÞRIÐJUDAGUR 4. mars 2014 | SKOÐUN | 17
Nú eru liðin rúm tvö
ár síðan ég birti grein-
ina hrunið 2016 í Frétta-
blaðinu. Þar var varað við
gríðarlegu magni króna í
umferð í haftakerfi, sem
myndi leiða af sér eigna-
verðbólgu og innistæðu-
lausan hagvöxt. Eins var
varað við því að erlendir
kröfuhafar fengju að kom-
ast með sína fjármuni úr
landi á kostnað íslenskra
aðila sem enn væru fastir í höft-
um. Þegar greinin birtist var opin-
ber umræða um þessa áhættu-
þætti nánast engin enda vakti hún
nokkra athygli.
Seðlabankinn reyndi kerfis-
bundið að gera minna úr erlendum
skuldum en raunin var allt þar til
alþingiskosningar voru yfirstaðn-
ar, í maí 2013. Í vetur hefur svo
raunveruleg umræða hafist um
það hvort gjaldeyrir dugar fyrir
erlendum skuldum.
Undanfarin misseri hafa komið
fram greiningar frá Seðlabank-
anum og greiningardeildum bank-
anna um að fasteignabóla sé ekki
í augsýn og því ekki eignaverð-
bólga. Það er athyglisvert í dag
þegar íbúðir í fjölbýlishúsum eiga
að seljast á þriðja hundrað millj-
óna króna á sama tíma og verið er
að reisa fjöldann allan af fjölbýlis-
húsum. Aðgangur að lánsfé hefur
stóraukist í bankakerfinu og nálg-
ast nú það sem var þegar best lét
fyrir hrunið 2008. Bankarnir eru
allir í tilvistarkreppu og keppast
um að halda stærð sinni þrátt fyrir
að bankakerfið sé of stórt á Íslandi
en enginn bankanna vill verða sá
sem minnkar og að lokum verður
undir.
Sömu sögu var að segja af þróun
á hlutabréfamörkuðum. Grein-
ingaraðilar töldu litlar líkur á að
bóla myndi gera vart við sig. Síðan
greinin birtist hefur hlutabréfa-
verð hækkað um helming.
Ekki allt ómögulegt
Núverandi ríkisstjórn hefur snúið
af braut fyrri ríkisstjórnar í sam-
skiptum við kröfuhafa gömlu bank-
anna, sem þó, ótrúlegt nokk, er
ekki enn búið að setja í þrot.
Það jákvæða er að ytri aðstæð-
ur þjóðarbúsins til langs tíma eru
einstaklega hagstæðar en um það
skrifaði ég bókina Norðurslóða-
sókn, sem kom út í september, til
að benda á öfundsverða framtíð
Íslands tengda staðsetningu og
auðlindum landsins.
Innri þættir eru hins vegar enn í
sama sorglega horfi og hefur verið
um áratuga skeið. Það eru hins
vegar þættir sem eru fullkomlega
á okkar valdi og við þurfum að
breyta, ef ekki á illa að fara.
Lærum af reynslu annarra
Við höfum reynslu og þekkingu
erlendis frá sem einfalt er að læra
af. Af fjölmörgum dæmum má
læra að oft liggur brotalömin, sem
leiðir til kreppu, í uppbyggingu
fjármálakerfisins og gjaldmiðl-
inum. Margar leiðir eru færar til
að ráða bót á þessu. Til dæmis er
hægt að leita eftir tvíhliða mynt-
samstarfi við Kanada eða festa
krónuna með myntráði við alþjóð-
lega mynt. Einfaldasta og fljótvirk-
asta lausnin við gjaldeyriskreppu
og höftum, þar sem minni þjóð-
ir eiga í hlut, er að taka upp ein-
hliða aðra mynt. Það hafa 33 þjóðir
gert á síðustu áratugum allar með
góðum árangri, þó aðstæður hafi
verið eins ólíkar innbyrðis og hugs-
ast getur.
Við þekkjum hvernig haftakerfi
þróast, bæði af eigin reynslu og
annarra. Þau leiða af sér stöðnun
og spillingu þar sem meiru skiptir
að komast að kjötkötlunum en að
stunda verðmætasköpun. Þetta er
þróun sem þarf að koma í veg fyrir.
Aðgerða er þörf
Bankakerfið sem hrundi var end-
urreist í óbreyttri mynd eins
óskynsamlegt og það er. Síðan var
eignarhald bankanna afhent aðil-
um sem FME metur ekki hæfa til
að eiga bankana. Þeim sömu aðil-
um er í dag leyft að starfa
um langan tíma í millibils-
ástandi nauðasamninga á
kjörum sem engum öðrum
íslenskum fyrirtækjum
stendur til boða og eru þeir
til dæmis undanþegnir
skilaskyldu gjaldeyris og
voru undanþegnir sköttum
þangað til nú nýlega. Það
þarf hins vegar að taka
næsta skref og klára upp-
gjörið við hrunið. Það er
ekki gert nema gömlu bankarnir,
Gamli Landsbankinn, Kaupþing og
Glitnir, verði settir í gjaldþrot enda
hlýtur að vera fullreynt um nauða-
samninga. Síðan þarf að búa til
umgjörð um bankakerfið þannig að
almenningur standi ekki í ábyrgð
fyrir það. Það gerist þegar ríkið er
ekki lengur lánveitandi til þrautar-
vara. Við höfum einstakt tækifæri
til þess að taka þetta skref nú þar
sem bankarnir hafa aldrei í sög-
unni verið með eins sterk eiginfjár-
hlutföll til þess að standa á eigin
fótum, án ábyrgðar ríkisins.
Lausnin felst þannig í aukinni
dreifstýringu en ekki í aukinni
miðstýringu, sem fælist í því að
sameina FME og Seðlabanka og
gefa þannig embættismönnum
meira vald til að hlutast til um
útlán og frjáls viðskipti. Lausn-
in felst í því að hver og einn beri
ábyrgð á eigin fjármálum, en geti
ekki sent reikninginn á aðra.
Staðreyndin er sú að Íslending-
um bjóðast ævintýraleg tækifæri
á næstu áratugum. Það væri synd
að láta augljósa galla heimatilbú-
ins haftakerfis hindra okkur í að
nýta þau.
Ævintýraleg tækifæri við að brjótast úr haftakerfi
FJÁRMÁL
Heiðar Már
Guðjónsson
hagfræðingur
Sjá má lengri útgáfu greinar-
innar á Vísi.
visir.is
➜ Við þekkjum hvernig
haftakerfi þróast bæði af eig-
in reynslu og annarra. Þau
leiða af sér stöðnun og spill-
ingu þar sem meiru skiptir
að komast að kjötkötlunum
en að stunda verðmæta-
sköpun. Þetta er þróun sem
þarf að koma í veg fyrir.