Fréttablaðið - 09.10.2014, Blaðsíða 26

9. október 2014 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 26
Bjarni Benediktsson, fjármála- og
efnahagsráðherra, sagði í grein
hér í Fréttablaðinu í síðustu viku
að athugasemdir Alþýðusambands
Íslands vegna aðgerða stjórnvalda
til að bæta hag heimilanna stæðust
ekki skoðun. Þetta skal hér með
útskýrt fyrir ráðherranum.
Gagnrýni ASÍ snýr að því að
aðgerðir ríkisstjórnarinnar eru
sniðnar að hag tekjuhárra einstak-
linga og eignafólks. ASÍ setti fram
gagnrýnina undir yfirskriftinni
„Ríkisstjórn ríka fólksins“ af þeirri ein-
földu ástæðu að sú lýsing passar best við
efni þessara aðgerða.
1. Lækkun á miðþrepi tekjuskatts
Ef við byrjum á tekjuskattskerfinu,
þá lagði ráðherrann upphaflega til að
skattprósentan í miðþrepi tekjuskatts
yrði lækkuð um 0,8 prósentustig. Áætl-
að tekjutap ríkissjóðs af þessari aðgerð
voru um 5 milljarðar króna. Samkvæmt
þessu áttu skattar einstaklings að byrja
að lækka í hægum skrefum við 255.000
kr.mán. tekjur. Skattalegur sparnaður ein-
staklings hefði síðan vaxið og náð hámarki
við 813.500 kr.mán. Einungis tekjuhæsta
tíundin er með tekjur yfir þessum mörk-
um þannig að 90% launafólks hefðu fengið
minni skattalækkun eða alls enga. Alþýðu-
sambandinu tókst að ná fram breytingu á
þessum áformum þannig að mörkin milli
neðra þrepsins og milliþrepsins voru
hækkuð úr 255 þús.kr. í 300 þús.
kr., en ríkisstjórnin hafnaði kröfu
ASÍ um að hækka skattleysismörk-
in og hélt því til streitu að mesta
skattalækkunin kæmi til tekju-
hæstu tíundarinnar.
Þá nefnir ráðherrann ekki fram-
göngu ríkisstjórnarinnar gagnvart
fyrirtækjunum, en staðreyndin er
sú, að auðlindaskattar sjávarút-
vegs voru lækkaðir um 9,6 millj-
arða króna og VSK á ferðaþjónustu
var lækkaður um 600 milljónir
króna.
2. Afnám auðlegðarskatts
Ráðherranum er tíðrætt um að skatturinn
leggist á eldri borgara með litlar tekjur.
Rétt er að minna á að auðlegðarskatturinn
var lagður á hreinar eignir hjóna yfir 200
mill.kr. og 110 mill.kr. hjá einhleypum.
Það kann vel að vera að launatekjur sumra
þessara heimila séu ekki háar en fram hjá
því verður ekki litið að þau teljast vart
meðal þeirra tekjulægstu. Með afnámi
auðlegðarskatts varð ríkissjóður af 10
milljörðum króna.
3. Höfuðstólslækkun húsnæðisskulda
Alþýðusambandið hefur gagnrýnt þá
útfærslu sem ríkisstjórnin valdi til að
lækka höfuðstól húsnæðisskulda. Ekki var
gerð tilraun til að koma til móts við þá sem
eru í mestum greiðslu- og skuldavanda
heldur er skattfé (um 80 milljörðum) sér-
staklega beint til hópa sem eru tekjuháir
og ekki í neinum vanda með sínar skuldir.
Þegar Seðlabanki Íslands lagði mat á áhrif
almennrar höfuðstólslækkunar taldi hann
að tveir þriðju hlutar aðgerðarinnar kæmu
þeim tekjuhæstu til góða. Öllu alvarlegri
ásýnd þessarar skuldalækkunar er að allt
félagslega húsnæðiskerfið í landinu er
sniðgengið í þessum aðgerðum og þar með
tekjulægsta fólkið í samfélaginu.
4. Virðisaukaskattur og vörugjöld
Þegar ráðherrann ræðir um breytingar á
virðisaukaskatti sleppir hann iðulega að
nefna þá staðreynd að þeir tekjulægstu
verja tvöfalt hærra hlutfalli ráðstöfunar-
tekna sinna til kaupa á matvælum en þeir
tekjuhæstu. Ég ætla hins vegar ekki að
eyða mörgum orðum í að útskýra hvers
vegna 11 þúsund milljóna króna hækkun á
matarskatti í landi þar sem matvælaverð
er þegar í hæstu hæðum er galin aðgerð.
Það eru því miður mjög margar fjölskyld-
ur sem alls ekki ná endum saman í sínum
heimilisrekstri og mega síst við því að fá
hækkun á matvælum. Hvernig sem ráð-
herrann vill snúa þessu þá fer þessi hluti
aðgerðarinnar algerlega þvert á afstöðu
aðildarfélaga ASÍ.
5. Breytingar á lífeyrisgreiðslum
Bjarni Benediktsson furðar sig á gagn-
rýni ASÍ á aðgerðir ríkisstjórnarinnar í
lífeyris málum. Velur hann að nefna ekki
áform sín um að afnema framlög til jöfn-
unar á örorkubyrði sem skerða mun líf-
eyrisréttindi verkafólks og sjómanna um
allt að 5% á næstu misserum. Hann nefnir
heldur ekki skerðingu á framlögum til
starfsendurhæfingar, sem er helsta von
okkar um að hægt sé að draga úr örorku
og tryggja fólki farsæla endurkomu til
vinnu eftir veikindi og slys. Hvort tveggja
er alvarleg aðför að launafólki.
Hins vegar dregur ráðherrann fram
þær breytingar sem ríkisstjórnin gerði
á almannatryggingum í júní 2013. ASÍ
gagnrýndi þær aðgerðir af þeirri einföldu
ástæðu að þær bæti hag þeirra sem hafa
háan lífeyri úr lífeyrissjóði en gerðu ekk-
ert til þess að bæta stöðu þeirra sem eru
með undir 200 þús.kr. úr lífeyrissjóði.
Að lokum
Í fjárlagafrumvarpinu 2015 er innbyggt
óréttlæti sem felst í forgangsröðun í þágu
hinna ríku. Ákvörðun stjórnvalda um að
lækka skatta á ríkustu heimilin og sjávar-
útvegsfyrirtækin í landinu um á þriðja tug
milljarða króna hefur leitt til niðurskurðar
í velferðarkerfinu. ASÍ er ekki í neinum
vafa um á hvaða heimilum þess niður-
skurður mun bitna. Þetta fjárlagafrum-
varp er einfaldlega óréttlátt!
Að bæta hag sumra heimila
Nú þegar mikið er rætt
um náttúru Íslands og
mörgu lofað bæði til
verndar náttúrunni og
mannfólkinu kom í huga
mér hugmynd sem skotið
var að mér.
Í dag eru nær allar
framkvæmdir matsskyld-
ar og settar í umhverf-
ismat, grenndarkynn-
ingu o.s.frv. Útvega þarf
fjölda leyfa til þess að fá
niðurstöðu um það hvort
hægt sé eða megi framkvæma
hitt og þetta víða um land. Virkj-
unarframkvæmdir Landsvirkj-
unar eru matsskyldar og fara í
umhverfismat. Smæstu verkefni
verða að fara í gegnum slíkan
hreinsunareld, sem í raun er hið
besta mál. Víkka mætti út hug-
takið umhverfismat þannig að
það nái ekki aðeins yfir hugsan-
legar framkvæmdir heldur einn-
ig umgang mannsins á hverjum
stað.
Hvað er umhverfismat?
„Mat á umhverfisáhrifum er
ferli þar sem metin eru á kerfis-
bundinn hátt þau áhrif sem fram-
kvæmd kann að hafa á umhverf-
ið, áður en tekin er ákvörðun um
hvort leyfa skuli fram-
kvæmd.“ (skv. skilgr.
Skipulagsstofnunar)
En hvað með öll ferða-
þjónustufyrirtækin? Hvað
með t.d. hótel, gistihús,
rútufyrirtæki, bílaleigur,
ferðaskrifstofur, þyrlu-
fyrirtæki og önnur ferða-
þjónustufyrirtæki sem
nýta náttúru Íslands? Mér
er ekki kunnugt um að til
sé vottun eða alþjóðlegur
eða íslenskur staðall um
verndun okkar helstu náttúru-
staða sem snýr að ferðaþjónustu-
aðilum á Íslandi.
Sömu sögu má segja um helstu
náttúruperlur Íslands, þær ætti
líka að setja í umhverfismat.
Ekkert umhverfismat er til í dag.
Hversu marga ferðamenn þolir
hver náttúruperlan fyrir sig?
Hvað má hver ferðaþjónustuað-
ili selja mörgum ferðamönnum
inn á einstakar náttúruperlur?
Í ljósi reynslunnar af gjaldtöku
í Reykjahlíð í sumar er slíkt
umhverfismat á ferðaþjónustu-
fyrirtæki sem og inn á einstaka
náttúruperlur nauðsynlegt.
Má ekki bæta við nýrri grein/
túlkun í núverandi náttúruvernd-
arlög þar sem ferðaþjónustuaðil-
um með einhverja lágmarksveltu
verði gert skylt að fara í umhverf-
ismat? Eiga þessi ferðaþjónustu-
fyrirtæki ekki líka að greiða
sérstaklega fyrir það að selja við-
skiptavinum sínum inn á náttúru-
perlur Íslands? Ferðamaðurinn
á svo að greiða inn á hvern stað
fyrir sig og þá fyrir það sem hann
velur að njóta. Ferðamenn heim-
sækja Ísland út af náttúrunni og
ferðamenn vilja greiða fyrir það.
Ættu öll að greiða
Stærstu skemmtiferðaskip heims-
ins leggjast að bryggju hér á landi
og frá þeim streyma tugir þúsunda
ferðamanna til að skoða Ísland án
nokkurs umhverfismats af hálfu
þeirra sem flytja þá inn (Atlantik
og Iceland Travel eru umboðsfyr-
irtæki fyrir um 100 þúsund manns
í yfir 100 skemmtiferðaskipum á
ári). Skemmtiferðaskip menga
með koltvísýringi á við 10.000 bíla
á sólarhring í þá 100 daga sem þau
liggja við bryggjur landsins. Í dag
fer ekki króna af hafnargjöldum
til verndar náttúrunnar.
Hér á landi er mjög stór floti
rútufyrirtækja (t.d. Iceland Ex-
cursions, Allrahanda, Reykjavík
Excursion, Kynnisferðir og SBA)
með hundruð langferðabíla. Allir
ofangreindir ferðaþjónustuaðilar
auglýsa og selja skipulagðar hóp-
ferðir inn á náttúruperlur sem
eru ýmist í eigu ríkis, sveitarfé-
laga og einkaaðila. Þessi fyrirtæki
eða eigendur þeirra eiga engar
náttúruperlur. Af hverju er þess-
um fyrirtækjum leyft að fara um
Ísland með viðskiptavini sína án
þess að þau séu látin greiða fyrir
slíkt og þau sett í umhverfismat?
Er ekki kominn tími til að þessi
fyrirtæki greiði eitthvað til nátt-
úrunnar? Þessi fyrirtæki eða við-
skiptavinir þeirra greiða ekki og
hafa ekki greitt í tugi ára eina ein-
ustu krónu til verndar eða sjálf-
bærni náttúrunnar.
Og þá að þeim ferðaþjónustuað-
ilum sem líka ættu að greiða, t.d.
hótel, Bláa lónið/Jarðböðin, gisti-
hús, bílaleigur og hvalaskoðunar-
fyrirtæki. Viðskiptavinir þeirra
telja hundruð þúsunda og það kall-
ar einfaldlega á að þessi fyrirtæki
fari í umhverfismat. Bæði út af
fráveitum, skólpi, lyfjaúrgangi er
rennur út í náttúruna og útblást-
urs-/affallsmengun ferðamanna.
Ferðamenn gera sér líklega ekki
grein fyrir afleiðingum þess á
náttúruna þegar til lengri tíma er
litið. Öll þessi fyrirtæki ættu líka
að greiða sérstaklega til verndun-
ar náttúrunni. Í raun ætti ferða-
þjónustan að fagna því að fara
í umhverfismat og fá jafnframt
tækifæri til þess að leggja sitt
lóð á vogarskálarnar, taka þátt í
verndun náttúrunnar og stuðla að
bættu aðgengi að náttúruperlum.
Sýna í verki að atvinnugreinin vill
vera ábyrg. Með smábreytingu á
frægri tilvitnun úr Njálu, en með
nýrri merkingu mætti segja:
„Ber er hver að baki nema
umhverfismat hafi.“
Ferðaþjónustufyrirtæki í umhverfi smat? Af hverju ekki?
Nú í aðdraganda endur-
nýjunar kjarasamninga á
almenna vinnumarkaðn-
um veit enginn hvernig
á að hefja þá vinnu sem
átti að byrja þegar skrif-
að var undir hinn svo-
kallaða aðfarasamning
fyrir tæpu ári. Ástæðan
er sú að ekkert traust er
til að byggja á. Ætlunin
var að nota tímann til að
fara yfir málin og taka
upp ný vinnubrögð. Hin fögru
fyrirheit stóðust ekki nú frekar
enn oft áður. Ég fullyrði að mál-
flutningur Samtaka atvinnulífs-
ins (SA) á þeim tíma var alger-
lega innihaldslaus. Þar eru menn
einangraðir í hagfræðifrösum og
algerlega sambandslausir við þá
sem reka fyrirtæki í hinum ólíku
atvinnugreinum. Hjá SA er eng-
inn hljómgrunnur fyrir nýjum
og breyttum vinnubrögðum við
gerð kjarasamninga. Þar sem
atvinnugreinarnar koma að gerð
sinna samninga og útfæra breyt-
ingar á launatöxtum með
það að markmiði að auka
framlegð. Aukin framlegð
er mörgum atvinnugrein-
um lífsnauðsyn til þess að
geta bætt kjörin og laða
hæft starfsfólk til sín.
Hagfræðifrasarnir eru
það eina sem kemur úr
fílabeinsturni SA enda
vilja samtökin ekki missa
frá sér miðstýringuna
sem þau hafa komið á.
Miðstýring SA er að draga úr
allri framþróun og aukinni fram-
legð sem margar atvinnugreinar
eiga auðvelt með að bæta.
Það er ekkert traust til stað-
ar og engin ný fagnaðarerindi
sem hægt er að leggja á borð
fyrir launþega þessa lands. Eftir
áratuga tilraunir er fullreynt
með kjarasamninga sem byggj-
ast á lágum launahækkunum og
væntingum um litla verðbólgu.
Þær hafa allar farið á sama veg.
Launamaðurinn tekur á sig verð-
bólguna en fyrirtækin, ríkisvald-
ið og sveitarfélög velta hækkun-
unum út í verðlag og skatta.
Laun verði kaupmáttartryggð
Það er er aðeins ein leið eftir til
að byggja upp traust meðan verið
er að ná jafnvægi í hagkerfinu.
Hún er að laun verði kaupmátt-
artryggð til næstu þriggja til
fimm ára. Þetta er eina leiðin til
að tryggja að allir axli ábyrgð á
því að halda aftur af óeðlilegum
hækkunum og verðbólgu. Það eru
öll hlutföll í hagkerfinu vitlaus,
launahlutföll, hagnaður fyrir-
tækja og fleira. Það er því margt
sem þarf að laga í hagkerfinu,
óháð niðurstöðum kjarasamninga.
SA-gráturinn og annarra um
samspil launahækkana og verð-
bólgu er ekki alltaf réttur. Ef
greind eru áhrif 3,25 prósenta
launahækkunarinnar sem kom
1. febrúar 2013 þá hefði hún sam-
kvæmt því sem hagfræðingar
segja mér eingöngu átt að hafa
1,2 til 1,5 prósenta verðbólgu-
áhrif. En verðbólgan var 4,8 pró-
sent í febrúar 2013 og var enn í
4,3 prósentum í ágúst sama ár.
Ef þessar forsendur eru réttar
þá er það ljóst að launahækkanir
einar og sér eru ekki orsakir alls
ills í óstjórn efnahagsmála. Ég sé
engan mun á að tryggja kaupmátt
launa sjálfvirkt tímabundið eða
sækja hann eftir á.
Við sem stöndum í kjarasamn-
ingagerð erum alltaf að ná í þetta
eftir á til að reyna að halda í kaup-
máttinn, meðan aðrir haga sér að
vild án ábyrgðar með óhóflegum
hækkunum eða aðför að gengi
krónunnar. Það ætti ekki að vera
flókið fyrir hagfræðingana að
gefa út hver verðbólguáhrifin eru
við gerð kjarasamninga. Með þá
vitneskju er auðvelt að sjá hvaða
aðrir orsakavaldar eru að valda
aukinni verðbólgu.
Við verðum líka að ræða í
alvöru hvort sífelld umræða um
stöðugleika er raunhæf. Við verð-
um að spyrja okkur að því hvort
hægt verði að koma á stöðugleika
og lækka vexti með okkar litla
gjaldmiðli? Við verðum að spyrja
okkur að því hvort ekki hafi verið
fullreyndar allar hugmyndirnar
sem menn hafa átt undanfarna
áratugi? Eru einhverjar varanleg-
ar lausnir til sem á eftir að reyna?
Ef svo er ekki þá verðum við að
viðurkenna það.
Við kunnum gömlu aðferðirn-
ar við að elta verðbólguna og fá
eftirá launahækkanir til að reyna
að viðhalda kaupmættinum, við
erum flott í því.
Ekkert traust til að byggja á
FJÁRMÁL
Gylfi
Arnbjörnsson
forseti ASÍ
➜ Gagnrýni ASÍ snýr að því að að-
gerðir ríkisstjórnarinnar eru sniðnar
að hag tekjuhárra einstaklinga og
eignafólks.
FERÐAÞJÓN-
USTA
Ólafur H. Jónsson
náttúruverndar-
sinni
➜ En hvað með öll ferða-
þjónustufyrirtækin? Hvað
með t.d. hótel, gistihús, rútu-
fyrirtæki, bílaleigur, ferða-
skrifstofur, þyrlufyrirtæki
og önnur ferðaþjónustu-
fyrirtæki sem nýta náttúru
Íslands? Mér er ekki kunn-
ugt um að til sé vottun eða
alþjóðlegur eða íslenskur
staðall um verndun okkar
helstu náttúrustaða sem
snýr að ferðaþjónustuað-
ilum á Íslandi.
KJARAMÁL
Guðmundur
Ragnarsson
formaður VM
➜ Það er ekkert traust til
staðar og engin ný fagnaðar-
erindi sem hægt er að leggja
á borð fyrir launþega þessa
lands. Eftir áratuga tilraunir
er fullreynt með kjarasamn-
inga sem byggjast á lágum
launahækkunum og vænt-
ingum um litla verðbólgu.
Þær hafa allar farið á sama
veg.