Læknablaðið - 15.06.2000, Page 15

FRÆÐIGREINAR / BARNAGEÐLÆKNINGAR
Algengi
Rannsóknir á algengi ofvirkniröskunar, sem ein-
göngu byggjast á tíðni einkenna sem metin eru með
einkennamatskvörðum, hafa venjulega sýnt tiltölu-
lega háar tölur um algengi (20-22). íslensk athugun á
algengi með þessari aðferð sýnir þó lægri tölur eða
5,8% samkvæmt mati kennara og 4,7% samkvæmt
mati foreldra sex og átta ára barna í Reykjavík (12).
Tiltölulega háar algengitölur úr rannsóknum af þessu
tagi stafa af því að einungis er miðað við fjölda ein-
kenna, en ekki önnur greiningarskilyrði svo sem byrj-
unaraldur eða skerta aðlögun vegna einkennanna.
I rannsóknum sem byggjast á greiningarviðtölum
og ítarlegri matsaðferðum og taka tillit til allra skil-
merkja greiningarkerfanna eru niðurstöður á tvo
vegu. Bandarískar rannsóknir sem byggjast á DSM-
IV sýna algengitölur á bilinu 3-5% meðal barna á
grunnskólaaldri (4). Rannsóknir sem miða við skil-
merki ICD-10 sýna hins vegar algengi á bilinu 1-2%
(23).
Þó að ofvirkniröskun komi fyrir í öllum stéttum
hafa vissar rannsóknir sýnt fram á áhrif félagslegra
þátta í algengi ofvirkniröskunar. Hins vegar hafa
þessar sömu rannsóknir sýnt að sé tekið tillit til
fylgiraskana, eins og hegðunarröskunar, hverfur
þessi munur. Aststæðan er að hegðunarröskun er al-
gengari í hópum sem eiga við félagslega erfiðleika að
stríða og þeim börnum því oftar vísað til meðferðar
(24,25).
Ofvirkniröskun er algengari meðal drengja og er
meðaltal faraldsfræðilegra rannsókna 3,4:1 (24,25).
Þó er talið að þessi munur fari minnkandi með hækk-
andi aldri vegna þess að hreyfiofvirkni- og hvatvísi-
einkenni ásamt hegðunartruflunum eru meira áber-
andi meðal yngri drengja en stúlkna (23).
Orsakir
Arfgengi er mjög mikilvægur þáttur í meingerð of-
virkni en það hefur endurtekið komið fram í tvíbura-,
ættleiðingar- og fjölskyldurannsóknum. Algengi of-
virkniröskunar meðal fyrstu gráðu ættingja hefur
sýnt sig vera fimm- til sexföld og mun hærri meðal
eineggja en tvíeggja tvíbura (26,27). A síðari árum
hafa sameindarannsóknir einkum beinst að breyti-
leika í genum fyrir dópamín- DRD-4 viðtakann og
dópamínflutningsprótínið (DATl) (28,29). Auk þess
sem ofvirkniröskun er algengari hjá einstaklingum
með breytileika í DRD-4 viðtakageninu virðast ein-
kenni þeirra meiri.
A undanförnum áratugum hafa komið fram
margar kenningar um líffræðilega orsakaþætti of-
virkniröskunar. Talið hefur verið að skemmd í basal
ganglia heilans leiddi til taugalífefnafræðilegra frá-
vika sem hefðu áhrif á dópamínframleiðslu í tauga-
endum (30). A síðari árum hefur ennfremur verið
sýnt fram á afbrigðilega virkni á frontal og fronto-
striatal svæðum heilans bæði með taugagreiningu og
Table II. DSM-IV criteria forADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder).
A Either (1) or (2):
1 six (or more) of the following symptoms of inattention have persisted for at
least six months to a degree that is maladaptive and inconsistent with develop-
mental level:
tnattention
a often fails to give close attention to details or makes careless mistakes in
schoolwork, work, or other activities
b often has difficulty sustaining attention in tasks or play activities
c often does not seem to listen when spoken to directly
d often does not follow through on instructions and fails to finish schoolwork,
chores, or duties in the workplace (not due to oppositional behavior or failure to
understand instructions)
e often has difficulties organizing tasks and activities
f often avoids, dislikes, or is reluctant to engage in tasks that require sustained
mental effort (such as school work or homework)
g often loses things necessary for tasks or activities (e.g., toys, school assign-
ments, pencils, books, or tools)
h is often easily distracted by extraneous stimuli
1 is often forgetful in daily activities
2 six (or more) of the following symtoms of hyperactivity-impulsivity have per-
sisted for at least 6 months to a degree that is maladaptive and inconsistent
with developmental level:
Hyperactivity
a often fidgets with hands or feet or squirms in seat
b often leaves seat in classroom or in other situation in which remaining seated is
expected
c often runs about or climbs excessively in situations in which it is inappropriate
(in adolescents or adults, may be limited to subjective feelings of restlessness)
d often has difficulty playing or engaging in leisure activities quietly
e is often „on the go“ or often acts as if „driven by a motor"
f often talks excessivly
Impulsivity
a often blurts out answers before the questions have been completed
b often has difficulty awaiting turn
c often interrupts or intrudes on others (e.g, butts into conversations or games)
B Some hyperactive-impulsive or inattentive symtoms that caused impairment
were present before age of 7 years.
C Some impairment from the symtoms is present in two or more settings (e.g, at
school or work and at home
D There must be clear evidence of clinically significant impairment in social, aca-
demic, or occupational functioning.
E The symtoms do not occur exclusively during course of Pervasive Develop-
mental disorder, Schizophrenia, or other Psychotic Disorder, and are not better
accounted for by another mental disorder (e.g., Mood disorder, Anxiety Disorder,
Dissociative Disorder, and Personality Disorder).
* Adopted from American Psychiatric Association 1994 (6).
taugasálfræðilegum aðferðum (31-33). Með mynd-
greiningu sem bæði tekur til útlits og starfsemi kemur
fram mismunur milli einstaklinga með ofvirknirösk-
un og viðmiðunarhóps (32,33). Einnig hefur verið
sýnt fram á við segulómun að stærð corpits callosum
og caudalus er hlutfallslega minni en í viðmiðunar-
hópi (34,35).
Truflun í starfsemi katekólamína er talin megin-
orsök í meingerð ofvirkni (32). Hefur meginathyglin
beinst að dópamíni en ljóst er að noradrenalín sem
myndast frá dópamíni kemur einnig inn í þetta ferli.
Lyfjameðferð beinist því að þessum boðefnum
(36,37).
Læknablaðið 2000/86 415