Læknablaðið - 15.06.2000, Blaðsíða 38

FRÆÐIGREINAR / S J Ú K R ATI L F E L L I MÁNAÐARINS
Sjúkratilfelli mdnaðarins
Risafrumuæxli í hálshrygg
Guðrún
Guðmundsdóttir
Garðar
Guðmundsson
Frá heila- og taugaskurðlækn-
ingadeild Sjúkrahúss Reykja-
víkur. Fyrirspurnir, bréfa-
skipti: Garðar Guðmundsson,
heila- og taugaskurðlækninga-
deild Landspítala Fossvogi,
108 Reykjavík. Netfang:
gardarg@shr.is
Lykilorð: risafrumuœxli,
hálshnykkur.
Key words: giant cell tumor,
whiplash injury.
Sjúkratilfelli
Sautján ára stúlka lendir sem ökumaður í aftaná-
keyrslu í maí 1997 og fær við það hálshnykk. Frá þeirri
stundu er hún með stirðleika og verki við hreyfingar í
hálsi og verki í hnakka og herðum. Leitar til slysa-
deildar Sjúkrahúss Reykjavíkur, einkennin samrým-
ast vægum hálshnykk og boðið er upp á bólgueyðandi
lyf og endurkomutíma. Einkennin fara hægt minnk-
andi en hverfa þó ekki alveg. í september er hún far-
þegi í bíl, sem hemlar skyndilega og hún lendir með
höfuðið í framrúðunni. Við þetta versna einkennin
verulega og hún fær verki fram í hægri handlegg og
tekur eftir dofa í fyrsta til þriðja fingri. Viku seinna er
hún stödd á dansleik og dettur og fær enn á ný áverka
á hálsinn. Nú bætist við máttleysi í hægri hendi, sem
truflar skriftir. Þetta kraftleysi leiðir til þess, að þegar
hún í leikfimitíma reynir að fara á handahlaupum,
getur hún það ekki og fær enn á ný áverka á hálsinn.
Sjúkraþjálfun ber engan árangur og taugasjúk-
dómalæknir finnur einkenm frá vöðvum tengdum
C8-Thl taugum í formi vægrar kraftminnkunar, eng-
ar rýrnanir eru til staðar en öll taugaviðbrögð dauf,
einnig finnast eymsli við þreyfingu á taugastofnum
ofan viðbeins hægra megin.
Rannsóknaferlið hefst á taugaleiðnimælingu, sem
sýnir truflun á starfsemi C8-Thl tauga hægra megin
utan mænu. Tölvusneiðmynd af heila og röntgen-
mynd af lungum eru eðlilegar. Röntgenmynd af hálsi
sýnir samfall á grófbjálkuðu C7 liðbol (mynd 1).
Segulómun sýnir það sama, en einnig að klemma er
til staðar aftur á við að mænu (mynd 2). Talið er að
um æðaæxli (hemangioma) í hryggjarliðbol sé að
ræða og stúlkunni er vísað til taugaskurðlæknis.
Æðamyndataka af hálsæðum reynist nokkuð
óvænt vera eðlileg, en hugmyndin var sú að reyna að
loka æðaæxlinu með inndælingu (embóliseringu).
Vaxandi lömun í þríhöfða (triceps) hægra megin og
vaxandi verkir, þrátt fyrir notkun hálskraga leiddu
síðan til aðgerðar. I aðgerðinni finnst að liðbolurinn
að framanverðu er algjörlega samfallinn og frá að-
lægum vöðvum beggja vegna er hægt að kreista út
grautarkenndan vef, sem reynist vera vefjadrep og
frystiskurðarsvar reynist vera: góðkynja æxli. Liðbol-
urinn og aðlægar brjóskplötur eru fjarlægðar og bein
grætt í frá mjaðmarkambi. Til að tryggja stöðugleika,
er málmplata lögð yfir og skrúfuð föst (mynd 3).
Allur æxlisvefur er talinn íjarlægður og þriggja mán-
aða röntgeneftirlit sýnir góðan gróanda á svæðinu og
segulómun sex mánuðum eftir aðgerðina sýnir engin
merki endurvaxtar á æxlinu (mynd 4). Vefjagrein-
ingin reyndist erfið og leitað var álits hjá Mayo Clinic
í Rochester og svarið þaðan var, að án efa sé þetta
risafrumuæxli.
Eftir aðgerðina hurfu verkirnir fljótt og lamanir í
hægri handlegg gengu að miklu leyti til baka og
sjúkraþjálfun hefur skilað góðum árangri.
Umræða
Risafrumuæxli í beinum eru sjaldgæf góðkynja æxli,
sem oftast finnast í löngu beinum líkamans, svo sem
lærlegg, sveif og sköflungsbeinum. Æxlið finnst vana-
lega í kasti (epiphysu) fullorðinna, en í nærkasti
(metaphysu) barna (1). Erlendar heimildir sýna að
risafrumuæxli í beinum eru 5-7% allra æxla í beinum
(2). Hérlendis hafa einungis greinst 10 æxli frá upp-
hafi skráningar árið 1955 (3). Þau eru mjög sjaldgæf í
hrygg en geta þá verið hvort heldur sem er, í liðboln-
um sjálfum, sem er algengara, og/eða í bakboga
(laminu) hryggjarliðar. Tölur erlendis frá sýna 1,8-
9,3% risafrumuæxla vera staðsett í hrygg (4).
Aðeins eitt risafrumuæxli í hrygg hefur greinst
hérlendis, fyrir utan það sem hér er til umræðu, en
það var árið 1962 (3). 1 hrygg eru þau flest í spjald-
hrygg og hefur æxlið minni og jafna sókn í brjóst-,
háls- og lendhrygg (5). Þetta er sjúkdómur ungs fólks,
en meðalaldur er 20-30 ár, oftar konur (4,5) og al-
gengara meðal fólks af asískum uppruna (2).
Þrátt fyrir góðkynja vefjagreiningu er hegðan risa-
frumuæxla í beinum óútreiknanleg. Þau geta sýnt ill-
kynja hegðun staðbundið, vaxið ífarandi aðlæga vefi
og í stöku tilfelli meinverpst til lungna. Ekki hefur
enn tekist að spá fyrir um hegðun sjúkdómsins með
útliti á myndrannsóknum, vefjagreiningu eða öðrum
mælingum (6). Fyrstu einkenni risafrumuæxla í hrygg
eru sársauki, en meira en helmingur sjúklinga hefur
einkenni um taugaskaða við fyrstu komu til læknis
(4,7). Röntgenmynd af æxlinu sýnir úrátu (lýtíska
skemmd) án herslis (sclerosis) á brúnum liðbola. Þá
er lítill hluti sjúklinga með sjúkleg (pathologic) brot
við fyrstu komu (5). Taka ætti tölvusneiðmynd til
frekari kortlagningar af æxlinu, þar sem þau geta
vaxið út í aðlæga vefi og í sumum tilfellum er hjálp að
fá frá æðamyndum. Mynda þarf lungun, gjarnan með
sneiðmynd, þar sem 2-6% æxlanna meinverpast til
lungnanna (5,6).
Einkenni lungnameinvarpa eru mæði og blóð-
436 Læknablaðið 2000/86