Læknablaðið - 15.07.2002, Blaðsíða 19

FRÆÐIGREINAR / OFNÆMISLOST
linga fá endurtekin losteinkenni (> 5/ári) (37) og
þurfa því langtímameðferð með Hl-hemjurum og/
eða stera. Langtímahorfur þessara einstaklinga eru
þó yfirleitt góðar þar sem um 60% verða einkenna-
lausir innan tveggja til þriggja ára (36).
Útiloka þarf sjúkdóma sem líkjast ofnæmislosti.
Þar mætti nefna skort á „C1 estersase inhibitor" og
„system mastocytosu“.
Mismunagreiningar
Greining á ofnæmislosti er oftast nokkuð augljós.
Skömmu eftir að einstaklingur verður fyrir ofnæmis-
vaka „hellast" einkennin skyndilega yfir og breiðast
hratt út. Ekki þurfa öll einkenni ofnæmislosts að vera
til staðar í einu. Helsta mismunagreining er „vaso-
vagal/æðavagus“ viðbragð. Þá verður einstaklingur
fölur, kaldsveittur og með hægan hjartslátt. I
ofnæmislosti verður húðin ijóð, hjartsláttur hraður
og blóðþrýstingur fellur. Þó ber að hafa í huga að
sjúklingar á beta-hemjurum fá ekki hraðtakt. Einnig
getur súrefnisþurrð valdið hægataki. Skert með-
vitund getur villt um og seinkað greiningu. Aðrir
sjúkdómar sem líkjast ofnæmislosti eru þeir sem
leiða til losts (28,38-48), svo sem hjartsláttartruflanir,
hjartadrep, alvarlegar sýkingar (sepsis), lungnarek,
krampar og blóðsykursfall. Einstaklingar með með-
fæddan eða áunninn skort á „C/ esterasa inhibitor“
geta fengið lífshættulegan bjúg í öndunar- og
meltingarfæri (49, 50). Bjúgmyndunin verður hins
vegar ekki vegna ofvirkni eða ræsingar mastfrumna
heldur vegna virkjunar á C2-kínín/bradykínín (49,
50). Einstaklingar með þennan sjúkdóm fá því ekki
kláða. Auk þess á blóðþrýstingsfall sér yfirleitt ekki
stað. Hægt er að greina þennan sjúkdóm með
mælingum á komplíment þáttum og C1 esterasa
inhibitor.
„System mastocytosa“ er fjölvefjasjúkdómur sem
líkist oft ofnæmislosti. Sjúkdómurinn einkennist af
fjölgun og ræsingu mastfrumna í húð, slímhúð melt-
ingarfæra, beinmerg og eitlum. Sjúkdómurinn er
greindur með sýnatöku úr húð eða frá beinmerg og
sést þá fjölgun mastfrumna. Auk þess er hægt að
mæla niðurbrotsefni histamíns og PgD2 í þvagi (42).
Ofnæmislost - Meðferð (mynd 3 - flæðirit)
Fáir sjúkdómar gera jafn miklar kröfu til fumlausra
og skjótra viðbragða heilbrigðisstarfsfólks og ofnæm-
islost. Mikilvægast er að viðhalda blóðþrýstingi og
mettun súrefnis.
Skref 1 - Gefa adrenalín strax og fjarlægja sjúkling
frá ofnæmisvaldinum
Ef grunur er um ofnæmislost skal gefa adrenalín í
vöðva strax. Síðan á að fjarlægja sjúkling frá ofnæm-
isvaldinum sé þess kostur (til dæmis fjarlægja latex
eða lyf og stöðva vökvagjöf) og ræsa út bráðateymi
eða hringja í 112. Skjót og rétt gjöf adrenalíns skiptir
sköpum fyrir afdrif sjúklingsins (51, 52). Skammtar
fyrir fullorðna eru 0,3-0,5 mg af adrenalíni (1 mg/ml;
1:1000) í vöðva strax (15, 40, 53-56) og endurtaka á
gjöf á 15-20 mínútna fresti eftir þörfum. Nota má
hærri skammta ef sjúklingur er tengdur við hjartasí-
rita. Einungis skal nota adrenalín í æð ef um alvarlegt
blóðþrýstingsfall er að ræða þar sem ofskömmtun
þess getur valdið hjartadrepi og hjartsláttaróreglu.
Aukin hætta er á dauða ef of lágir skammtar eru not-
aðir eða ef meðferð tefst (55). Samkvæmt rannsókn-
um var adrenalín eingöngu notað strax í bráðameð-
ferð í um 62% tilvika og þar af eingöngu í 14% tilvika
áður en að lostástand hafði skapast (1).
Þau dauðsföll sem rakin hafa verið til ofskömmt-
unar adrenalíns hafa í flestum tilfellum orðið vegna
mistaka við gjöf í æð (gefnir 5 ml af 1:1000 í stað
1:10.000 eða 1:100.000). Til að tryggja bestu mögu-
legu meðferð á ofnæmislosti verða læknar að hafa
góða þekkingu á meðferð sjúkdómsins og notkun
adrenalíns (57).
Skref 2 - Gjöf andhistamína og barkstera
I ofnæmislosti skal gefa bæði H1 og H2 hemjandi lyf
(andhistamín) sem og barkstera (58). Ef ekki er um
alvarleg einkenni að ræða má gefa andhistamín um
munn, annars skal gefa Hl-hemjara í æð eða djúpt í
vöðva, til dæmis difenhýdramín í æð á 5-10 mínútum.
Að auki ætti að gefa H2 hemjara, til dæmis
cimetidine eða ranitidine, þar sem blóðþrýstingsfall
og hjartsláttartruflanir stafa af ræsingu á bæði Hl- og
H2-viðtökum. Barksterar eru gefnir til að draga úr
líkum á síðsvari og til að fyrirbyggja viðvarandi of-
næmislost (59). Við vægum einkennum má gefa bark-
stera um munn (prednisólón).
Setja skal upp stóra nál og hefja vökvagjöf, til
dæmis með 0,9% NaCl. Ef ofnæmislost er enn yfir-
vofandi þrátt fyrir þessar ráðstafanir er rétt að gefa
sjúklingnum vökva í formi kvoðu og huga að stöðugri
gjöf lyfja með inótróp/krónótróp verkun, eins og
dópamín, noradrenalín eða isoproterenol. Ef um
berkjuteppu er að ræða þarf að gefa berkjuvíkkandi
lyf með loftúða.
Ef öndunarerfiðleikar eru enn fyrir hendi er rétt
að huga að barkaþræðingu fyrr en seinna (barka-
þræðing getur verið verulega erfið vegna bjúgs í efri
loftvegum, raddböndum og barka). I undantekning-
artilvikum dugar slíkt ekki og er þá gripið til þess að
setja einstaklinginn í hjarta- og lungnavél. Slíkt hefur
bjargað mannslífum bæði hér á landi og erlendis.
Verkunarmáti adrenalíns
Adrenalín hindrar losun boðefna frá mastfrumum,
víkkar öndunarveginn og örvar hjarta- og æðakerfið.
Verkunarmáti þess felst í inótrópískum og krónó-
trópískum áhrifum a- og p-adrenergíska viðtaka
Læknablaðið 2002/88 555