Læknablaðið - 15.09.2006, Blaðsíða 21

FRÆÐIGREINAR / HEILSUEFLING í LEIKSKÓLA
að athuga samanburð á leikskólum varðandi:
1. Aðbúnað, umhverfi og vinnustaðaflokka.
2. Hvað einkenni vinnuumhverfi á leikskólum
með tilliti til umhverfisþátta, vinnustellinga og
sálfélagslegra þátta.
3. Líkamleg óþægindi starfsfólks og viðhorfa
þeirra til vinnuaðstöðu.
Efniviður og aðferðir
Tilraunaverkefnið Heilsuefling í leikskólum í
Reykjavík hófst með áhættumati til að skoða
hvernig vinnuumhverfi og líðan starfsmanna var í
upphafi verkefnisins. Æðstu stjórnendur Leikskóla
Reykjavíkur óskuðu eftir að leikskólarnir myndu
endurspegla allar gerðir leikskóla, bæði litla.stóra,
gamla og nýja. Því voru leikskólarnir ekki valdir af
handahófi, heldur af sérfróðum aðilum innan leik-
skólanna. Leikskólarnir 16 voru um 22% leikskóla
í Reykjavík árið 2000.
I maí sama ár lögðu starfsmenn Vinnueftirlits
ríkisins ítarlegan spurningalista fyrir alla starfs-
menn leikskólanna. Þar var spurt um líkamlegl
álag og líkamsbeitingu, félagslega og andlega
álagsþætti, vinnuumhverfi, lífsstíl, fyrra heilsufar,
veikindafjarvistir og einnig um persónulega hagi
(7). Vísindasiðanefnd veitti leyfi til rannsókn-
arinnar (00/020-Sl). Útreikningar voru gerðir í
SPSS (8). Ekki var um normaldreifingu að ræða í
flokkunum fjórum sem mynda vinnumatseinkunn-
ina og því var mismunur meðaltala metinn út frá
Kruskall-Wallis prófi. Hlutföll voru metin með
Kí-kvaðratprófi (9).
í júní árið 2000 framkvæmdi fyrsti höfundur út-
tekt á vinnuumhverfi starfsmanna. I tengslum við
verkefnið var nefnd sett á laggirnar en í henni voru
tveir sérfræðingar Vinnueftirlits úr Rannsókna- og
heilbrigðisdeild ásamt þrem fulltrúum starfsmanna
frá þrem leikskólum í verkefninu. Nefndin kom að
umræðu í upphafi um aðferðir við vinnustaðamat-
ið. Við undirbúning verksins var stuðst við vegvísi
um mikilvæg vinnuverndarmál á leikskólum og
sólarhringsstofnunum fyrir börn sem danska
vinnueftirlitið sendi frá sér árið 1999 (10).
I úttekt á vinnuumhverfi voru aðstæður metn-
ar inni á deildum, á salernum, skiptiaðstöðu og í
fataklefa. Sameiginleg aðstaða starfsmanna, það
er kaffistofa og undirbúningsherbergi, var einnig
metin svo og aðstaða leikskólastjóra og eldhús. 1
samtölum við starfsmenn var mjög áberandi að
hávaði var sá umhverfisþáttur sern flestir töluðu
um að ylli þeim ama. Til að sannreyna þær yf-
irlýsingar var fengið leyfi fyrir mælingu á hávaða
í nokkrum skólum. Starfsmaður Vinnueftirlits
ríkisins framkvæmdi hávaðamælingu (svokölluð
skammtamæling) í þrem leikskoíum, einum nýjum
og tveim eldri. Starfsmenn á 14 deildum báru mæla
í fjórar klukkustundir fyrir hádegi í október 2000.
Einnig var gerð endurkastsmæling (ómtímamæl-
ing) í einum nýlegum leikskóla.
Nauðsynlegt reyndist að koma úttekt á vinnu-
umhverfi yfir á tölulegt form (raðbreytur) til að
geta borið saman við niðurstöður úr spurninga-
listakönnun Vinnueftirlitsins frá árinu 2000 og
þannig athugað hvort úttektin gæti varpað frek-
ara ljósi á svör starfsfólks. Vinnuumhverfismatið
byggist á 14 þáttum sem lögð hefur verið áhersla
á er meta skal vinnuumhverfi á leikskólum (3,10).
Þættirnir innihalda áþreifanlegt vinnuumhverfi
(physical), en taka ekki fyrir andlega og félagslega
þætti (tafla I). Þættirnir eru metnir á kvarðanum 0-
5, þar sem 5 í einkunn gefur mjög gott, 4 þýðir gott,
3 er nokkuð gott, 2 er sæmilegt, 1 þýðir óviðunandi
og 0 þýðir að aðstöðuna eða vinnutækin vantar
alveg. Við þetta fær hver leikskóli vinnumatsein-
kunn. Þannig eru niðurstöður skoðaðar út frá leik-
skólum en ekki á einstaklingsgrunni. Leikskólarnir
eru síðan flokkaðir í fernt þar sem flokkur A fær
skilgreiningu sem mjög gott vinnuumhverfi, B er
gott vinnuumhverfi, C nokkuð gott og D sæmilegt.
I flokki A eru skólar sem hafa að meðaltali yfir 3,5
af fimm mögulegum í einkunn, skólar B eru með
3,1-3,5, skólar C hafa að meðaltali frá 2,6-3,0 og D
eru um og undir 2,5.
Skólar A samanstanda af tveim, fjögurra til
fimm deilda leikskólum, en í skólum D eru fjórir
minnstu skólarnir eða tveggja til þriggja deilda
leikskólar. Hinir (B og C) samanstanda af fimm
leikskólum hvor, sem eru af öllum stærðum.
Niðurstöður spurningalistans frá Vinnueftirliti rík-
isins eru skoðaðar út frá flokkunum sem mynda
vinnumatseinkunnina.
Vert er að hafa í huga að mikil endurnýjun varð
á húsnæði f flokki A árið 1999. Breytingar sem
framkvæmdar voru við þá endurnýjun heppnuðust
mjög vel út frá vinnuvistfræðimati og urðu
ákveðnar fyrirmyndir varðandi úrbætur fyrir aðra
í þessu verkefni.
Niðurstöður
Spurningalistinn sem Vinnueftirlitið lagði fyrir
árið 2000 fékk svörun 90% starfsmanna (n=320).
Svarendur voru nær einungis konur, á aldrinum
18-69 ára.
Fjöldi í flokkunum sem mynda vinnumatsein-
kunnina er tvískiptur (tafla II). Flestir þátttakenda
eru í B og C, en mun færri í D og A (p<0,001).
Meðalaldur starfsmanna í flokkunum er frá 33
ára í A og síðan stighækkar aldurinn upp í D, en
þar er meðalaldur um 40 ár (tafla II).
Starfsmönnum er skipt í stjórnendur og fag-
Læknablaðið 2006/92 601