Læknablaðið - 15.09.2006, Blaðsíða 33

FRÆÐIGREINAR / OFVIRKNI
ofvirkniröskunar og reykinga á meðgöngu voru
tvöfalt meiri líkur á því að barn greindist með
ofvirkni ef reykt var á meðgöngu. Forvarnir sem
miða að því að draga úr reykingum kvenna á
meðgöngu eru mikilvægar einnig þegar litið er á
staðfest áhrif reykinga á fóstur, svo sem lága fæð-
ingarþyngd (15).
Fyrirburar
Fram koma tengsl milli lágrar fæðingarþyngdar og
fyrirbura þar sem greinilegur munur er á hópunum
með rúmlega fjórum sinnum hærra hlutfall fyr-
irbura í rannsóknarhópnum en í viðmiðunarhópn-
um. Þó þarf að gera fyrirvara vegna hugsanlegrar
ónákvæmni í svörum samanborið mynd 1. Hlutfall
fyrirbura sem lifa á íslandi hefur verið að hækka.
Á árunum 1982-1990 lifðu við 5 ára aldur 22% af
lifandi fæddum litlum fyrirburum (fæðingarþyngd
innan við lOOOg) en 52% á árunum 1991-1995
(8). Börnin í rannsóknarhópnum eru flest fædd á
árabilinu 1985-1995 en börn í viðmiðunarhópum
1998-2002. Þannig gæti viðmiðunarhópurinn verið
að sýna hærri tíðni fyrirbura en var til staðar þegar
börnin í rannsóknarhópnum fæddust. Þetta styrkir
enn frekar þá ályktun að það sé marktækt hærra
hlutfall fyrirbura í rannsóknarhópnum.
Fœðingarþyngd
Tvö börn í rannsóknarhópnum fæddust undir
1500g að þyngd sem er 1% af rannsóknarhópnum
en til samanburðar voru af öllum fæðingum árið
1987 0,96% börn undir 1500g við fæðingu og er
ekki marktækur munur á hópunum. Niðurstöður
annarra rannsókna þar sem litið hefur verið á
fæðingarþyngd hafa verið misvísandi. í nýlegri aft-
urvirkri rannsókn þar sem skoðuð voru 305 ofvirk
börn bentu niðurstöður ekki til þess að ofvirkni
tengdist fæðingarþyngd (16).
Fœðingarinngrip
Tíðni keisaraskurða er lægri í viðmiðunarhópnum
sem samanstendur af öllum börnum sem fædd-
ust árið 2001 á íslandi. Tíðni tangarfæðinga er
einnig minni í viðmiðunarhópnum en rannsókn-
arhópnum. Eins og fram kemur í niðurstöðum
var ekki spurt beint um notkun sogklukku í fæð-
ingu, en sumir foreldrar skráðu í athugasemdir
að sogklukka hefði verið notuð. Tölur varðandi
sogklukku eru því óáreiðanlegar og sennilega lítið
á þeim að byggja en tölurnar eru settar fram með
þessum fyrirvara. Erlendis hafa breytilegar nið-
urstöður komið fram varðandi erfiðar fæðingar
og fæðingarinngrip. Þannig sýndi rannsókn sem
skoðaði 305 börn með athyglisbrest með ofvirkni
ekki fram á tengsj.fæðingarinngripa og ofvirkni-
röskunar (16). í nýlegri yfirlitsgrein kemur hins
vegar fram að vandamál í fæðingu eru talin vera
mikilvægir áhættuþættir fyrir athyglisbrest með
ofvirkni (17).
Takmarkanir
Orsakir ofvirkniröskunar eru fjölþættar og eru
sterkar vísbendingar um samspil erfða og um-
hverfis (4). I rannsókn sem þessari er mikilvægt
að hafa upplýsingar um tíðni annarra mikilvægra
orsakaþátta til að geta leiðrétt fyrir þeim þátt-
um. I rannsókn okkar koma til dæmis ekki fram
upplýsingar um ofvirkniröskun hjá foreldrum en
erfðir eru taldar skýra ofvirkniröskun í um 70-
95% tilvika. Því er ekki hægt að álykta um orsaka-
samhengi út frá þessum niðurstöðum með vissu.
Rannsóknarhópurinn eru börn sem á tveggja ára
tímabili var vísað til greiningar á BUGL vegna
ofvirknieinkenna en einstaklingarnir ekki valdir
handahófskennt. Ætla má að stærri hópur barna
séu greindur á Islandi en hér kemur fram og
líklega með vægari einkenni. Því er rannsókn-
arhópurinn ekki dæmigerður fyrir öll ofvirk börn
á Islandi en er frekar lýsandi fyrir þau börn sem
eru með alvarlegri einkenni ofvirkniröskunar.
Ekki var notast við einn ákveðinn viðmiðunarhóp
í rannsókninni, heldur voru mismunandi hópar
notaðir eftir því sem best þótti eiga við fyrir hvern
rannsóknarþátt. Fyrirvara þarf að setja við áreið-
anleika upplýsingaskrárinnar þar sem hún er lögð
fyrir að meðaltali 8-9 árum eftir fæðingu barns-
ins. Sumar spurningar í upplýsingaskránni voru
ónákvæmar og svörin mögulega óáreiðanlegri
þess vegna, samanber mynd 1. Réttmæti upplýs-
inga frá aðstandandum eins og hér er gert hefur
verið rannsakað erlendis og metið mismikið eftir
þáttum og var til dæmis áreiðanleiki upplýsinga
í símakönnun þar sem mæður voru spurðar um
þætti eins og keisaraskurði, aldur við fæðingu, fæð-
ingarþyngd, lengd meðgöngu og fjölbura metinn
ásættanlegur (18).
Ályktanir
Enn er margt óljóst varðandi orsakaþætti ofvirkni-
röskunar, ekki síst hér á landi þar sem þeir hafa
lítið verið rannsakaðir. Það er margt sem bendir til
þess að erfðir séu aðalorsakaþátturinn í ofvirkni-
röskun (4). Aðrir þættir til dæmis varðandi með-
göngu og fæðingu hafa verið rannsakaðir erlendis
og stundum hafa niðurstöður bent til orsaka-
tengsla við ofvirkniröskun (4). í þessari rannsókn
eru vissir áhættuþættir á meðgöngu algengari í
rannsóknarhópnum en í viðmiðunarhópum, það er
að segja þættirnir ungur aldur mæðra við fæðingu
barns, fyrirburar, keisaraskurðir og tangarfæðing-
ar. Af ýmsum orsökum er hér þó varhugavert að
Læknablaðið 2006/92 613