Læknablaðið - 15.07.2007, Blaðsíða 21

FRÆÐIGREIN / LÍKNARDRÁP
Forvígismenn líknardráps setja málið oft fram á
þeim forsendum að geti sjúklingurinn ekki beðið
um líknardráp þá fái hann engu um sinn dauða
ráðið. En það gleymist að sjúklingar fá heilmiklu
ráðið um það hvenær þeir deyja. Þeir geta hafnað
meðferð þegar þeir vilja, hafnað næringu eða
beðið um aukin verkjalyf og þar með hugsanlega
flýtt dauða sínum innan þess kerfis sem nú er við
lýði án þess að gera kröfur á aðra að deyða sig.
Siða- og starfsreglur lækna
og hjúkrunarfræðinga
Líknardráp samræmist heldur ekki grundvallar
siðferðis- og faglegum skyldum lækna. Þar er höf-
uðskylda að vernda lífið og virða það. Eftirfarandi
segir Vilhjálmur Arnason um mögulega líkn-
ardrápslöggjöf. „Mér virðist að slík löggjöf setji
heilbrigðisstarfsfólk í óþolandi stöðu með því að
œtla þeim að grípa til aðgerða sem hafa dauða
sjúklinga gagngert að markmiði. Slíkt athæfi
gengar gegn grundvallarlögmálum lœknislistar og
hjúkrunar eins og þatt hafa mótast í langri sögu
þessara starfsgreina. “ (8). Líknardrápslöggjöf gæti
því hæglega grafið undan trausti því sem borið
er til starfstéttanna. Auk þess er það mikilvægt
að starfsreglur séu tiltölulega einfaldar og reglur
skýrar. Störfin eru alveg flókin fyrir og óæskilegt
er ef of mörg vafaatriði eru í hverjum aðstæðum
fyrir sig. Þetta segir Valgerður Sigurðardóttir, yfir-
læknir á líknardeild Landspítalans, um líknardráp:
„Ég er alfarið á móti líknardrápi. Það er andstœtt
mínttm hugmyndum um lœknishlutverkið að ég
eigi að deyða fólk. Ég lít ekki svo á að það eigi
að vera raimvertilegur kostur. Það hljóta að gilda
sömtt lög fyrir mig og alla aðra í þjóðfélaginu að
það ersaknœmt að taka líf.“ (2). Hér er lýst skoðun
læknis sem fæst einna mest við meðferð við lok lífs
á Islandi. En hver er vilji heilbrigðisstarfsfólks?
Umræður í íslensku þjóðfélagi um líknardráp hafa
verið af skornum skammti og aðeins ein íslensk
könnun er til þar sem heilbrigðisstéttir eru spurð-
ar um viðhorf sín þar að lútandi. Árið 1995 gerði
Elsa B. Valsdóttir, þáverandi læknanemi, athugun
þar sem spurt var um ýmis siðfræðileg álitamál er
varða takmörkun meðferðar við lífslok og birtust
niðurstöður í Læknablaðinu árið 1997. í könn-
uninni var meðal annars spurt hvort viðkomandi
teldi líknardráp réttlætanlegt undir einhverjum
kringumstæðum. Sendur var spurningalisti til 184
lækna og 239 hjúkrunarfræðinga af Landspítala og
Borgarspítala. Svör bárust frá 234 eða 55% þeirra
sem voru spurðir. Þegar spurt var hvort líknardráp
væri að þeirra mati réttlætanlegt undir einhverjum
kringumstæðum svöruðu 5% lækna því játandi og
9% hjúkrunarfræðinga en einungis 2% svarenda
gátu hugsað sér að verða við slíkri ósk (3). Er þetta
nokkuð afgerandi viðhorf gegn líknardrápi. Þó að
rannsóknin sé ekki alveg ný af nálinni, má gera ráð
fyrir því að viðhorf lækna séu enn í dag nokkuð
svipuð.
Hvað segja Alþjóðasamtök lækna um líkn-
ardráp? Þau hafa svo sterklega verið á móti lfkn-
ardrápi að það jaðrar við fordæmingu og hafa
fulltrúar Hollands oft fengið það óþvegið á þingum
samtakanna. Eftirfarandi tillaga var samþykkt á
fundi Alþjóða-félags lækna í Divonne-les Bains,
Frakklandi árið 2001:
„Fram var borin tillagafrá norska lœknafélagintt
þar sem áréttað var álit Alþjóðafélags lœkna í fyrri
ályktunum að líknardráp væri undir engum kring-
umstœðum réttlœtanlegt. Þessi ályktun var viðbragð
samtakanna við nýsettum lögum í Hollandi sem
leyfa líknardráp undir vissum, ströngum kringum-
stœðum og var hún samþykkt með öllum atkvœð-
um gegn atkvœði hollenska fulltrúans. Gagnrýnin
sem fulltrúi Hollands fékk var svo ákveðin og hörð,
að formaður stjórnarinnar sá ástæðu til að minna
fulltrúa á að sýna hver öðrum kurteisi. Það er hins
vegar staðreynd sem ekki er hægt að horfa framhjá
að hollenska lœknafélagið var samþykkt setningu
laganna og að umræða af þessu tagi á sér stað víðar
í heiminum. “ (9)
Sjaldgæf beiðni
Beiðni um líknardráp er sjaldgæf. Hví eiga óskir
örfárra að hafa jafn mikil áhrif á alla hina? Að
vissu leyti væri það minnihlutahópur sem kúgaði
þá sem væru á annarri skoðun. Eftirfarandi segir
Valgerður: „Ég hef unnið við krabbameinslœkn-
ingar í 15-20 ár. Ég hef meðal annars unnið með
fólki í samtalsmeðferð sem á í miklum andlegum
erfiðleikum vegna þess að það er komið með
krabbamein. Stóran hluta afþeim tíma hefég unnið
með deyjandi sjúklingum og ég get samt talið þá
sjúklinga á fingrum annarrar handar sem hafa sett
fram þá ósk að þeim yrði hjálpað til að deyja. “ (2).
Hafa ber þó í huga að fjöldi beiðna til lækna um
líknardráp ræðst að miklu leyti af því hvort það er
löglegt eður ei og þeirri umræðu sem hefur farið
fram í þjóðfélaginu hverju sinni.
Einstök tilfelli
Einstök lilfelli eru rnikið notuð til að réttlæta líkn-
ardráp. Að mínu mati er vafasamt að álykta um
of út frá þeim. Þessi tilfelli eru yfirleitt sérstök og
„dramatísk” þar sem rnikil samúð skapast með
sjúklingnum og aðstæðum hans. Auðvelt er að
setja sig í spor sjúklingsins og hrífast með rök-
stuðningi hans. Þetta eru tilfelli þar sem líknardráp
Læknablaðið 2007/93 5 4 5