Læknablaðið - 15.02.2008, Qupperneq 7

Jón Gunnlaugur
Jónasson
jongj@landspitali.is
Höfundur er
sérfræðingur
í líffærameinafræði
á Landspítala, yfirlæknir
Krabbameinsskrár
Krabbameinsfélags Islands
eg prófessor
við læknadeild Hl,
Screening for breast
cancer reduces
mortality
Jón Gunnlaugur
Jónasson, MD, Consultant
Histopathologist at
the Dpt. of Pathology
Landspítali University
Hospital, Medical Director
of the lcelandic Cancer
Registry, Professor at
the Faculty of Medicine,
University of lceland
RITSTJÓRNARGREINAR
Hópleit að brjóstakrabbameini
ber árangur
Krabbamein í brjóstum er langalgengasta krabba-
mein kvenna á Islandi, eins og í öðrum vestrænum
löndum, og nýgengi þess hefur aukist jafnt og
þétt á síðustu áratugum (1). Þessi æxli eru um
30% allra krabbameina hjá konum og á hverju ári
greinast um 180-190 ný brjóstakrabbamein hér á
landi. Um tíunda hver kona getur búist við að fá
slíkt æxli einhvern tímann á lífsleiðinni. A síðast-
liðnum áratugum hafa horfur sjúklinga batnað
mikið. Þó lífshorfur þeirra sem greinast hér á landi
séu þær bestu eða samsvarandi þeim bestu í heim-
inum (2), ber þess að minnast að um 30-40 konur
deyja árlega úr sjúkdómnum (1).
Horfur sjúklinga og árangur meðferðar fer mest
eftir hversu útbreiddur sjúkdómurinn er við grein-
ingu. Því er mikilvægt að greina æxlin snemma,
einkum áður en þau hafa náð að dreifa sér. I þeim
tilgangi hófst skipuleg hópleit að brjóstakrabba-
meini með brjóstamyndatöku á íslandi árið 1987.
Leitarstöð Krabbameinsfélags Islands (KI) hefur
séð um leitina frá upphafi og hefur öllum konum
á aldrinum 40-69 ára verið boðið að koma í brjósta-
myndatöku á tveggja ára fresti, en eldri konur eru
einnig velkomnar. Meginmarkmið hópleitar að
brjóstakrabbameini er að lækka dánartíðni vegna
sjúkdómsins. Ekki er að búast við að leitin fækki
greindum tilfellum þar sem hún beinist fyrst og
fremst að því að uppgötva æxli sem myndast hafa
en í minna mæli að greiningu og meðhöndlun
forstiga meinanna. Að þessu leyti er skimun fyrir
brjóstakrabbameini frábrugðin hópleit að legháls-
krabbameini.
Gagnrýni hefur komið fram á skimun fyrir
krabbameinum, þar á meðal brjóstakrabbameini.
Það er áleitin siðferðileg spuming hvort réttlæt-
anlegt sé að boða fólk sem ekki kennir sér meins
í sjúkdómaleit og slíkt kostar vissulega fjármuni.
Vísindarannsóknir sem benda til að leit að brjósta-
krabbameini beri árangur eru einkum íhlutandi
rannsóknir með slembiskiptingu (randomized
trials). Akvarðanir um að hefja hópleit að brjósta-
krabbameini hafa einkum byggst á niðurstöðum
slíkra rannsókna. Um síðustu aldamót tóku að birt-
ast efasemdir, einkum frá tveimur dönskum með-
limum Cochrane Collaboration, sem gagnrýndu
aðferðafræði slíkra íhlutandi rannsókna og drógu
í efa að skimun skili raunverulega tilætluðum ár-
angri. í nýjasta yfirliti sínu hafa þessir höfundar
þó viðurkennt niðurstöður slíkra rannsókna (3).
Vissulega er nauðsynlegt að hlusta á gagnrýni og
vega og meta hvort leit að krabbameinum eigi rétt
á sér. Því er mjög brýnt að árangur leitar sé metinn
með vísindalegri aðferðafræði.
í nýlegu tölublaði Acta Radiologica birt-
ust niðurstöður samvinnuverkefnis starfsfólks
Krabbameinsfélags Islands og faraldsfræðistofn-
unar í London, þar sem árangur brjóstakrabba-
meinsleitar á Islandi var metinn (4). Um er að
ræða svokallaða tilfellaviðmiðarannsókn (case
control study) þar sem 226 konur sem látist hafa
úr brjóstakrabbameini ásamt 902 viðmiðum sem
ekki hafa látist úr sjúkdómnum voru bornar
saman með tilliti til mætingar í leit að brjósta-
krabbameini. Helsta gagnrýni á slíkar rann-
sóknir er hætta á bjögun (bias), til dæmis hvað
varðar sjálfval. í þessari rannsókn var leiðrétt
fyrir þekktri bjögun (4). Niðurstöður benda til að
dánartíðni kvenna sem mæta í skipulega leit að
brjóstakrabbameini á vegum Leitarstöðvar KÍ sé
35-40% lægri en hjá þeim sem ekki mæta. í sama
tölublaði er ritstjórnargrein sem vekur athygli á
niðurstöðunum, en þær eru í samræmi við aðrar
nýlega birtar rannsóknir. Niðurstöðumar eru
mjög mikilvægt framlag í það stöðuga mat sem
þarf að fara fram á árangri leitarinnar. Til þess að
unnt sé að vinna rannsóknir á árangri hópleitar
að krabbameinum er nauðsynlegt að hafa lýð-
grundaða skráningu allra krabbameina eins og er
fyrir hendi hjá Krabbameinsskrá KÍ, en einnig er
mikilvægt að slík leit sé með miðlægri stjórnun,
skipulagningu og skráningu þannig að nauðsyn-
legar upplýsingar séu til reiðu fyrir nákvæmt
uppgjör á árangri. Vert er að hafa það í huga við
hópleit að ristilkrabbameini sem fyrirhugað er að
hefja á næstunni.
Heimildir
1. Jónasson JG, Tryggvadóttir L. Krabbamein á íslandi.
Krabbameinsskrá Krabbameinsfélags íslands 50 ára.
(Ritstjórar). Krabbameinsfélagið, Reykjavík 2004. www.
krabbameinsskra.is
2. Berrino F, Angelis DA, Sant M, et al. Survival for eight
major cancers and all cancers combined for European adults
diagnosed in 1955-99: results of the EUROCARE-4 study.
Lancet Oncol 2007; 8: 773-83
3. Götzsche PC, Nielsen M. Screening for breast cancer with
mammography (review). The Cochrane Collaboration. www.
thecochranelibrary.com
4. Gabe R, Tryggvadóttir L, Sigfússon BF, Ólafsdóttir GH,
Sigurðsson K, Duffy SW. A Case-Control Study to Estimate
the Impact of the Icelandic Population-Based Mammography
Screening Program on Breast Cancer Death. Acta Radiologica
2007; 48: 948-55.
LÆKNAblaðið 2008/94 99