Læknablaðið - 15.02.2008, Page 25

FRÆÐIGREINAR
STOFNFRUMUR
Notkun stofnfrumna til
rannsókna og lækninga á
taugasjúkdómum
Ólafur Á.
Sveinsson1
námslæknir í
taugalækningum
Þórarinn
Guðjónsson2
frumulíffræðingur
Pétur Henry
Petersen3
taugalíffræðingur
Lykilorð: Stofnfrumur, stofnfrumur
úr fósturvísum, taugastofnfrumur,
Parkinsonsjúkdómur,
mænuskaði.
Ágrip
Lengi hefur verið talið að taugafrumur manna
hefðu enga eða takmarkaða hæfileika til end-
urnýjunar. Nánast var um kennisetningu að ræða
þrátt fyrir að endurnýjun taugafrumna væri að
einhverju leyti þekkt til dæmis hjá fuglum og
froskum. Það var svo á miðjum tírrnda áratug
síðustu aldar að vísindamenn komust að því að á
vissum svæðum í mannsheilanum færi fram end-
urnýjun taugafrumna. í framhaldi af þessu var
staðfest að taugavefur manna inniheldur stofn-
frumur. Eru þær taldar líkjast þeim frumum sem
eru uppnmi taugakerfisins í fósturþroska. Miklar
væntingar eru bundnar við notkun stofnfrumna
til lækninga á ýmsum sjúkdómum. I grundvall-
aratriðum eru tvær megin leiðir mögulegar til að
nálgast þetta markmið. Annars vegar er það rækt-
un stofnfrumna utan líkama sem svo eru græddar
í sérhæfðu eða ósérhæfðu ástandi í sjúkling í þeim
tilgangi að lækna vefjaskaða. Hins vegar eru rann-
sóknir á umhverfi stofnfrumna. Aukin þekking
á umhverfi vefjastofnfrumna og á þáttum sem
stuðla að endurnýjun og sérhæfingu þeirra gæti
leitt til þess að hægt sé að örva vefjastofnfrumur
sjúklingsins og efla þannig hin innlægu viðgerð-
arferli sem gera líkamanum kleift að takast á við
sjúkdóma eða slys með áhrifaríkari hætti en áður.
Markmið þessarar greinar er að gefa stutt yfir-
lit yfir stöðu mála og framtíðarsýn hvað varðar
rannsóknir á taugastofnfrumum og mögulega
nýtingu þeirra til lækninga á sjúkdómum á borð
við Parkinsonsjúkdóm, hreyfitaugungahrörnun
og mænuskaða.
Inngangur
Það var lengi viðhorf flestra fræðimanna í tauga-
vísindum að taugafrumur manna hefðu enga eða
takmarkaða hæfileika til endurnýjunar. Nánast
var um kennisetningu að ræða þrátt fyrir að end-
urnýjun taugafrumna hefði verið lýst hjá fuglum
og froskum. Sýnt hafi verið fram á að zebrafink-
ur (Taeniopygia guttata) mynda nýjar starfrænar
taugafrumur í tengslum við að læra ný sönglög á
vorin (1-2). Lengi var þó haldið að hér væri um eig-
inleika að ræða er einungis lægri dýr byggju yfir.
Það var svo á miðjum tírmda áratug síðustu aldar
að vísindamenn komust að því að á vissum svæð-
um í mannsheilanum væri einnig um endumýjun
■BIENGLISH SUMMARYHI
Sveinsson ÓÁ, Guðjónsson Þ, Petersen PH
Taugalækningadeild
Karolinska sjúkrahúsins
2rannsóknastofu í
stofnfrumufræöum,
líffærafræði, læknadeild HÍ
og blóðmeinafræöideild
Landspítala,
3rannsóknastofu í
taugalíffræði, líffærafræði,
læknadeild HÍ.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Ólafur Sveinsson, taugadeild
Karolinska sjúkrahússins,
171 76 Solna, Svíþjóð.
olafur.sveinsson@karolinska.se
The application of stem cells for research and
treatment of neurological disorders
It has long been a common view that neurons in the human
central nervous system were not capable of self renewal.
But in the mid-1990s scientists discovered that certain
areas of the human brain do have the ability generate
new neurons, at least under certain circumstances. It was
subsecuently confirmed that the human central nervous
system contains stem cells similar to the cells which
originally give rise to the central nervous system during fetal
development.
The possible use of stem cells in the treatment of various
neurological disorders, holds great promise. However,
much research needs to be carried out before stem cell
therapy can be moved from the bench to the bedside.
Now researchers are pursuing two fundamental strategies
to exploit the possible application of stem cells. One
is to cultivate stem cells in vitro and to design the right
differentiation profile of cells suitable for implantation. The
other strategy relies on studying endogenous signals that
could stimulate the patient's own stem cells and repair
mechanisms.
Here we give an overview of neural stem cells and their
possible future use in the treatment of neural diseases
such as Parkinson's disease, Motor Neuron Disease and
Spinal cord injury.
Key words: Stem cells, embryonic stem cells, neural stem cells,
Parkinson’s disease, spinal cord injury.
Correspondence: Ólafur Á Sveinsson
olafur.sveinsson@karolinska.se
LÆKNAblaðið 2008/94 1 1 7