Læknablaðið - 15.02.2008, Síða 69

UMRÆÐUR 0 G FRÉTTIR
í Ð 0 R Ð 2 0 6
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
iohannhj@landspitali. is
Nýlegar fyrirspurnir
Apex
í 76. íðorðapistli (Læknablaðið 1996; 82: 330) var
rætt um lýsingarorðin apicalis (broddlægur, topp-
lægur) og basalis (grunnlægur, botnlægur). Nefnd
voru nokkur dæmi um að mjórri hluti fleygmynd-
aðra líffæra nefndist apex. Bent var á að íslensku
heitin, toppur eða broddur, tækju mið af því hvort
mjórri hluti líffærisins sneri upp (apex pulmon-
is, apex vesicae) eða niður (apex cordis, apex
patellae). Þetta er rifjað upp vegna nýrrar tillögu
að íslensku fræðiheiti.
Broddblöðruheilkenni
Hannes Sigurjónsson aðstoðarlæknir sendi tölvu-
póst og sagðist vera þátttakandi í greinarskrifum
um sjúkdómsfyrirbæri sem á ensku nefnist apical
ballooning syndrome. Honum fannst ótækt að
ekki væri til íslenskt heiti á því og bjó síðan til
samsetta orðið broddblöðruheilkenni sem heiti
á fyrirbærinu. Hann lýsti því að enska heitið
byggðist á því að neðri hluti vinstri slegils hjartans
líktist útþaninni blöðru við lok slagbils (systole).
Utþensluna má greina með ómun, segulómun eða
sbuggaefnismyndatöku og er það einkum neðri
hluti slegilsins og hjartabroddurinn sem þenjast
út á þennan sérstaka hátt. Hannesi fannst hið
íslenska heiti sitt lýsa þenslunni mjög myndrænt,
hljóma vel og hafa góða hrynjandi.
Broddþensluheilkenni
Undirrituðum leist vel á framtak Hannesar en
vildi þó fremur nefna fyrirbærið broddþenslu-
heilkenni eða broddbelgiheilkenni, meðal ann-
ars vegna þess að heitið gefur ekki til kynna um
hvaða líffæri er að ræða og gæti því virst vísa í
blöðru með broddi, broddblöðru af einhverju tagi.
Heitið slegilbroddsblöðruheilkenni er sennilega
of langt til að ná vinsældum. Meðal tilgreindra
samheita eru: acute dilated cardiomyopathy
(bráður hjartavíkkunarkvilli), broken heart synd-
rome (heilkenni hjartasorgar), stress induced
cardiomyopathy (streituhjartavöðvakvilli) og
ventricular ballooning syndrome (slegilþenslu-
heilkenni). Gaman væri að fá viðbrögð lesenda.
Doppler rannsókn
Ásgeir Theodórs meltingarfæralæknir hringdi og
bað um íslenskt heiti á Doppler-rannsókn. Slíkt
var ekki að finna í íðorðasafni lækna né öðrum
tiltækum bókum eða gagnabönkum. Því var ekki
um annað að ræða en að leggjast í grúskið.
Jóhann Kristján Andrés Doppler var austur-
rískur stærð- og eðlisfræðingur (fæddur 1803),
sem varð frægur fyrir kenninguna um hin svo-
nefndu Dopplerhrif. Þau koma fram í breytingu
á bylgjulengd hljóðs, sem á uppruna í eða endur-
kastast frá einhverju sem er á hreyfingu. Á grund-
velli þessa má greina stefnu og hraða blóðstraums í
æðum eða hjarta með ómskoðunartækni.
Flæðiómun
Undirritaður ráðfærði sig meðal annars við
Brynjar Karlsson, dósent við Háskóla íslands,
en hann hefur notað Dopplerhrifin í rannsókn-
um sínum. Niðurstaðan varð sú að fyrrgreind
Dopplerrannsókn, sem byggðist á ómskoðun og
væri notuð til að greina flæði vökva, til dæmis blóðs
í æðum, væri best nefnd flæðiómun. Á sama hátt
mætti nefna Dopplertækið flæðigreiningartæki
og Dopplertæknina flæðigreiningartækni. Gaman
væri að fá viðbrögð þeirra sem telja sig málið
varða.
Tracer
Pétur Hannesson röntgenlæknir sendi tölvupóst og
bað um heiti á tracer, efni sem notað er til að fylgja
ferli agna eða efnis um líkamann eða gefa til kynna
útbreiðslu eða staðsetningu tiltekins fyrirbæris.
Erlendar orðabækur gáfu til kynna að nafnorðið
tracer væri ýmist notað um efnið sem fylgt er eftir
eða tækið sem greinir staðsetningu þess á hverjum
tíma. Við uppflettingu í Orðabanka Islenskrar mál-
stövar komu í ljós heitin sporefni, kenniefni og
merkiefni. Niðurstaða undirritaðs var sú að heitið
merkiefni væri best í þessu samhengi.
Lungnabeinkvilli
Sigríður Ólína Haraldsdóttir lungnalæknir sendi
tölvupóst og spurðist fyrir um heiti á hypertrophic
osteoarthropathy sem getur fylgt lungnakrabba-
meini og flokkast sem eitt af hjákennum (paraneo-
plastic syndrome) þess. Bein orðhlutaþýðing leiðir
til heitisins bein- og liðkvilli með ofvexti. Æskilegt
væri að heitið gæfi fullnægjandi tilvísun í alla þætti
fyrirbærisins, heilkennið, lungun, ofvöxtinn, beinin,
liðina og kvillann, en slíkt heiti verður hvorki stutt
né lipurt. Við val á orðhlutum í styttra heiti verður
að spyrja hvað skipti máli að fram komi og hverju
má sleppa. Undirritaður sendi Sigríði Ólínu að
lokum nokkrar tillögur til skoðunar: lungnabein-
kvilli, beinkvilli lungnahjákennis og liðkvilli
lungnahjákennis.
Sammæli
Árni V. Þórsson barnalæknir hringdi og vantaði
þýðingu á consensus statement. Um er að ræða
yfirlýsingu sem gefin er út eftir að málsmetandi að-
ilar hafa orðið sammála. Eftir nokkurt grúsk varð til
heitið sammælisyfirlýsing.
LÆKNAblaðið 2008/94 1 61