Læknablaðið - 15.02.2008, Blaðsíða 82

HUGLEIÐING HÖFUNDAR
ÞRÍVÍDDAR-VERULEIKINN
Þrívíddar-veruleikinn
Halldóra Kristín
Thoroddsen
wmm mmm
Halldóra Kristín
Thoroddsen fæddist
1950 í Reykjavík.
Hún las sálfræði við
Kaupmannahafnarháskóla I
og útskrifaðist frá
Kennaraháskóla íslands.
Þá lærði hún myndlist
í Englandi og lauk
prófi frá Myndlista- og
handíðaskóla íslands.
Halldóra hefur haldið tvær I
einkasýningar, tekið þátt í
samsýningum og stundað I
ýmis ritstörf. Hún hefur
sent frá sér Ijóðabækurnar I
Stofuljóð (1990), Hárfínar
athugasemdir (1998) og
Gangandi vegfaranda
(2005). Áriö 2002 kom
út örsögusafniö 90 sýni
úr minni mínu. Sögurnar
í Aukaverkunum (2007)
eru uppfullar af hárbeittri
samfélagsrýni sem er
sett fram í þjóðsagna- og
ævintýrastíl, mannlífið
og aukaverkanir þess
eru rannsóknarefni
skrásetjarans sem lýsir því I
af sjóðandi fyndinni alvöru. I
■■ mmm
Ef við skiptum manninum í þrennt, ná hefðbundin
raunvísindi aðeins til eins þriðjungs. Maðurinn
á sér innra líf og svo tekur hann þátt í samlíðan
heildar (siðferði eða menningu). Þá stendur eftir
hlutur hefðbundinna raimvísinda: ytri veruleik-
inn, mælanlegt ástand hegðunar eða forms. Með
öðrum orðum: ég, við og það. Þessi skipting tekur
raunar til alls veruleikans en það er lengri saga.
Sumir heimspekingar tala um: list, siðferði og
þekkingu. Eða: hið fagra, hið góða og hið sanna,
sem allt er samofið og má ekki sundur slíta.
Læknavísindin geta lýst limbíska kerfinu í smáat-
riðum, hlutum þess, lífeðlisfræði, þróunarsögu,
hvernig og hverju það tengist. Kannski er þess
getið að það hýsi sérstakar grunntilfinningar ...
eitthvað sem hefur með árásargirni, kynhvöt, ótta
og þrár að gera, hvort sem um hund eða mann er
að ræða. En útlistanir á þessum tilfinningum er
auðvitað ekki að finna innan raunvísinda, því þær
taka til innri reynslu eða vitundar sem hlutlæg vís-
indi hafa ekki aðgang að, því aðferðir þeirra duga
ekki til. Ef okkur líður illa á sálinni getum við tekið
inn pillur sem hafa áhrif á boðefni en leysa ekki úr
tilfinningaflækju okkar.
Eins og lesanda er eflaust farið að gruna er ég
að tala um jafnvægi. Að meðhöndla heila mann-
eskju, ekki þriðjung hennar. Þetta er ekki frumleg
umræða því lengi hafa vestræn læknavísindi
legið undir því ámæli að afneita tveimur þriðju
hluta mannsins í hroka sínum. Umræðan á ekki
að snúast um að læknavísindin slaki á kröfum
um hlutlægni, slíkt væri fásinna. Skottulæknirinn
lætur sér ekkert óviðkomandi, ég frétti til dæmis
af konu hér í bæ sem hvíslar að krabbameini, með
góðum árangri að eigin sögn. Ég mundi ekki leita
til hennar með mein mín og léti heldur ekki húð-
lækni fúska við sál mína eða félagsleg vandamál,
nema innan almennra marka. Hins vegar þurfa
læknavísindin að viðurkenna takmörk sín og
áframsenda sjúklinginn í félags- og tilfinninga-
legar sneiðmyndir. Er ekki stórhættulegt að skilja
veika mannveru eftir í höndunum á kerfi sem
meðhöndlar aðeins þriðjung fyrirbærisins?
Þessi sundurgreining veruleikans er tiltölulega
ný. Vísindin tóku stökk í þekkingarleitinni einmitt
þegar þessi sundurgreining átti sér stað. En það
stökk hefur kostað fórnir. Það sem við höfum rifið
í sundur, okkur til skilnings, er nauðsynlegt að
setja aftur saman í sína eiginlegu heild, við höfum
aðgang að innviðunum eftir sem áður. Nú er kom-
inn tími til að tengja.
Hér er ekki bara við heilbrigðiskerfið að sakast.
Allur nútíminn er þrískiptur. Skólakerfið þyrfti
að sinna öllum hliðum persónuþroska: siðferði,
þekkingu og listum. Atvinnu- og fjármálalífið
getur ekki lengur gengið blint og firrt á nátt-
úruna, þar þarf að huga að siðferðisgrundvelli og
svona mætti áfram telja. Þessi tenging hins srrnd-
urgreinda veruleika er brýnasta verkefni samtím-
ans. Sú ferð er þegar hafin innan heilbrigðiskerf-
isins. Nefnd á vegum ráðuneytisins er að huga að
geðheilsu. Heilsugæslan á Akureyri hefur sett sér
markmið um heildræna sýn, lýðheilsustöð boðar
hreyfingu og geðorðin tíu. Enn sem komið er eru
þetta stöku einmanaleg hróp úr homum en hug-
arfarsbreytingin er hafin. Hugmyndagrundvöllinn
þarf þó að styrkja því breytingarnar þurfa að hafa
miklu víðtækari tengingu að leiðarljósi en nú er
unnið eftir. Svo dæmi sé tekið, er bara of bjánalegt
að hlaupa til einskis eftir engu í hlaupagalla, eða
eyða lunganum úr lífi sínu irmi í ljótu táfýlugreni á
hamsturhjóli. Hér þyrfti aðkomu borgarskipulags
sem gerði fólki kleift að hlaupa á eftir strætó, með
nothæfum almenningssamgöngum, eða stuðlaði
að hverfisverslunum svo að fólk geti rölt út í búð.
Heilbrigðiskerfið þarf nefnilega að verða póli-
tískara, með harmónískt líf að leiðarljósi. Afskorin
geðorð og maraþon duga lítt, góð sem þau eru.
Okkur vantar sameiginlega stefnuyfirlýsingu í
samfélaginu.
Margir eiga nefnilega fjarska bágt í nútímanum.
I flóknum þrískiptum veruleika hefur félagsvef-
urinn trosnað og margir lifa einangruðu skjálífi.
Sumir kunna enga aðra leið að saminu okkar en að
kaupa og neyta og taka þannig þátt í andardrætti
tímans. Tilfinningalífið hefur verið vanrækt. Fólk
þarf leiðarvísi, gildin eru í endurskoðun og hlut-
verkin á reiki.
Kostnaður af slíku átaki yrði tímabundinn
en mundi fljótlega létta á heilbrigðiskerfinu.
Birtingarmynd óhamingjunnar er nefnilega ekki
bundin við þann fjórðung þjóðarinnar sem glímir
við geðraskanir. Andleg vanlíðan á sinn þátt í nið-
urbroti ónæmiskerfis og getur komið fram í formi
aðskiljanlegustu kvilla.
174 LÆKNAblaöiö 2008/94