Læknablaðið - 15.02.2013, Blaðsíða 17

RANNSÓKN
Garnasmokkun hjá börnum á íslandi
Kristín Pétursdóttir1 læknanemi, Þráinn Rósmundsson1’2 læknir, Pétur H. Hannesson1’3 læknir, Páll Helgi Möller1'4 læknir
ÁGRIP
Inngangur: Garnasmokkun kallast það þegar hluti af görn smokrast inn
í sjálfa sig og er algengasta ástæða garnastíflu hjá börnum á aldrinum
þriggja mánaða til þriggja ára. Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna
nýgengi, aldur, kyn og einkenni garnasmokkunar hjá börnum á íslandi,
greiningartækni, árangur meðferðar, endurkomu og dánartíðni.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin var afturskyggn þar sem safnað var
gögnum úr sjúkraskrám barna sem höfðu fengið garnasmokkun á (slandi
á 25 ára timabili (1986-2010). Sjúklingar voru fundnir með því að leita i
rafrænu sjúkraskrárkerfi Landspítala og Sjúkrahússins á Akureyri.
Niðurstöður: Alls greindust 67 börn með garnasmokkun á timabilinu, 44
drengir (66%) og 23 stúlkur (34%). Börnin voru á aldrinum þriggja mánaða
til 11 ára (miðgildi 8 mánuðir). Nýgengi garnasmokkunar var 0,4 tilfelli á
hver 1000 börn yngri en eins árs. Garnasmokkunin var algengust á mótum
smágirnis og ristils og var staðsett þar í 94% tilvika og i 70% tilvika var
orsökin óþekkt. Helsta greiningaraðferðin var skuggaefnisinnhelling um
endaþarm sem var jafnframt helsta meðferðarúrræðið. Hlutfall skugga-
efnisinnhellinga þar sem leiðrétting tókst var 62%. Tæplega helmingur
barnanna gekkst undir skurðaðgerð og var framkvæmt hlutabrottnám á
görn hjá 6 börnum eða 9% allra sjúklinganna. Þrjú börn eða 4% fengu
endurtekna garnasmokkun.
Ályktanir: Árangur meðferðar við garnasmokkun er góður á (slandi en
æskilegt er að snúa við þeirri þróun sem hér sést, að innhellingum sé að
fækka og skurðaðgerðum að fjölga á rannsóknartimanum.
Inngangur
’Læknadeild Háskóla
íslands, 2barnaskurödeild,
3myndgreiningadeild
og 4skurðlækningadeild
Landspítala.
Fyrirspurnir:
Páll Helgi Möller
pallm@landspitali. is
Greinin barst
10. september 2012,
samþykkt til birtingar
16. janúar 2012.
Engin hagsmunatengsl
gefin upp.
Garnasmokkun (intussusception) er ástand sem myndast
þegar garnahluti smokrast inn í aðliggjandi hluta garn-
arinnar. Þó að garnasmokkun sé ekki algengt sjúkdóms-
ástand er það algengasta ástæða garnastíflu hjá börnum á
aldrinum þriggja mánaða til þriggja ára. Garnasmokkun
veldur bláæðastasa og bjúg og ef ástandið er ekki greint
og meðhöndlað getur það leitt til lokunar slagæða, dreps
og rofs á görn.1
Hjá ungum börnum er garnasmokkun oftast staðsett
á mótum smágirnis og ristils og er orsök hennar óþekkt
í um 90% tilvika. Talið er að stækkaður eitilvefur vegna
sýkingar og bólgu sé orsökin í mörgum þessara tilfella.11
einungis 10% tilvika er ástæðan þekkt og er þá oftast um
að ræða „leiðandi punkt" í þarmaveggnum sem dregur
garnasmokkunina áfram en líkurnar á því aukast með
aldri.2 Það eru margar vel þekktar ástæður fyrir „leið-
andi punkti". Helstar eru: Meckels-sarpur (Meckd's
diverticulum), garnasepar, góðkynja og illkynja æxli.
Ýmsir undirliggjandi sjúkdómar geta aukið hættuna
á garnasmokkun, eins og Henoch Schönlein purpura,
slímseigjusjúkdómur (cystic fibrosis) og Peutz-Jeghers-
heilkenni.1
Mikill munur er á nýgengi milli landa. Nýgengi í
Evrópu er 0,4-2,2 tilfelli á hver 1000 börn yngri en eins
árs.3,4 Garnasmokkun getur komið fyrir á hvaða aldri
sem er en fjöldi tilfella nær hámarki milli 5 og 9 mánaða
og einungis 10-25% tilfella koma fyrir eftir tveggja ára
aldur! Um 60-70% tilfella finnast hjá drengjum en orsök
þess er ekki þekkt.1-2'5
Hjá flestum börnum undir tveggja ára aldri með hefð-
bundna garnasmokkun á mótum smágirnis og ristils er
klíníska myndin skyndilegir kveisukenndir kviðverkir
og uppköst sem með tímanum verða galllituð.2'6 Kvið-
verkjaköstin standa yfirleitt yfir í nokkrar mínútur með
10-20 mínútna hléum.7 A milli kasta getur barnið verið
algjörlega einkennalaust.2 Önnur einkenni eru blóð
í hægðum sem getur verið eins og rautt slím blandað
hægðum, pylsulaga fyrirferð í efri hægri fjórðungi eða
á uppmagálssvæði (epigastrium), þaninn kviður, lost og
lífhimnubólga!6
Kviðaryfirlit er að jafnaði fyrsta rannsókn hjá þess-
um sjúklingum og er notuð til að útiloka rof á görn og
til greiningar á garnastíflu. Víða er skuggaefnisinnhell-
ing um endaþarm hefðbundin rannsókn til greiningar
á garnasmokkun hjá börnum og er aðferðin jafnframt
notuð til að meðhöndla sjúkdóminn. Ómun er nú einnig
notuð til greiningar á mörgum sjúkrastofnunum.8
Ef ekki tekst að leiðrétta garnasmokkunina með
skuggaefnisinnhellingu þarf að framkvæma skurðað-
gerð þar sem hún er leiðrétt og leiðandi punktur fjar-
lægður sé hann til staðar. Einnig þarf aðgerð ef grunur
er um drep eða rof á görn.2
Dauðsföll vegna garnasmokkunar eru nú orðin
sjaldgæf í þróuðum löndum en dánartíðni í mörgum
vanþróuðum ríkjum er þó enn há, eða allt að 55%.3'5'9
Endurtekin garnasmokkun verður hjá um 4% barna.2
Aldrei áður hefur verið gerð rannsókn á faraldsfræði
garnasmokkunar á íslandi. Tilgangur rannsóknarinnar
var að kanna faraldsfræðilega þætti sjúkdómsins hjá
börnum hér á landi, svo sem nýgengi, aldur, kyn og
einkenni. Einnig að kanna hvaða greiningartækni og
meðferð var notuð, árangur greiningar og meðferðar,
fylgikvilla, endurkomu, dánartíðni og bera niðurstöð-
urnar saman við erlendar rannsóknir.
LÆKNAblaðið 2013/99 77