Læknablaðið - 15.09.2013, Blaðsíða 34

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Hjartaskurðlækningar og tildrög þeirra á íslandi
Þórður
Harðarson
hjartalæknir
thordurhardar@gmail.com
Þórarinn Arnórsson ritaði ágæta grein í
Læknablnðið fyrr á þessu ári um brjósthols-
og hjartaskurðlækningar á íslandi. Þar var
ekki sérstaklega fjallað um baráttuna sem
stóð hálfan annan áratug um að fá heimild
Alþingis og ríkisstjórnar til að hefja hjarta-
aðgerðir á Landspítalanum. Um það er þó
vert að leggja nokkur orð í belg.
Ekki fer óyggjandi sögum af því hve-
nær fyrstu íslensku sjúklingarnir voru
sendir til aðgerðar í útlöndum, en flestir
fóru þeir til Norðurlanda og var árangur
aðgerðanna miðlungi góður. Magnús H.
Ágústsson barnalæknir, prófessor við
University of Illinois, hafði milligöngu um
hjartaskurðaðgerðir á nokkrum íslenskum
börnum í Chicago, en skurðaðgerðir á full-
orðnum íslendingum urðu fyrst algengar
þegar Árni Kristinsson stundaði sérnám
í London árin 1963-68. Þá fóru margir
íslendingar fyrir milligöngu hans til
hjartaaðgerða á Hammersmith Hospital,
flestir í lokuskipti. Eftir heimkomu Árna
gerði hann samning við Brompton Ho-
spital og síðar Guy s Hospital í London um
þjónustu við íslenska fullorðna sjúklinga.
Hann samdi einnig við sir Richard Bon-
ham-Carter á Great Ormond Street-sjúkra-
húsinu um aðgerðir á börnum.
William (Bill) Cleland á Brompton
Hospital gerði margar aðgerðir á ís-
lendingum með góðum árangri. Bill starf-
aði sem ungur skurðlæknir með Dennis
Melrose sem bjó til fyrstu hjarta- og
lungnavélina sem fyrst var notuð á Ham-
mersmith-spítalanum árið 1953. Það er í
frásögur fært að rússneskir læknar höfðu
veður af nývirki þeirra félaga og buðu
þeim að koma með vélina til Moskvu. Þar
gerði Bill nokkrar aðgerðir, meðal annars á
fjórum börnum sem höfðu flókinn hjarta-
galla (tetralógíu Fallots). Bill hafði ekki
áður reynt að lagfæra þennan galla, en að-
gerðirnar tókust vel. Bill sagði í rússnesku
blaðaviðtali að guð hefði svo lítið að gera í
Sovétríkjunum að hann hefði haft tíma til
að hyggja að börnunum. Bill kom alloft til
íslands með konu sinni, en hún var ákafur
laxveiðimaður. Bill lést árið 2005, 92 ára
að aldri. Hann hlaut íslensku fálkaorðuna
fyrir störf sín í þágu íslenskra sjúklinga.
Edgar Sowton tók að sér íslendingana sem
vistuðust á Guy's Hospital.
Margir íslenskir læknar stunduðu sér-
nám í London á 8. áratugnum og stóðum
við landarnir og löndurnar í ýmsum
snúningum fyrir íslenska sjúklinga á
sjúkrahúsum borginnar. Okkur þótti
dálítið kímilegt þegar sendiherra íslands
í London lýsti því fjálglega í sjónvarpsvið-
tali á íslandi hve mikið annríki sendiráðið
hefði af þessum sjúklingum. Við höfðum
ekki veitt því athygli.
Meðan ég starfaði á Borgarspítalanum
(1977-82) þótti mér hægast að efna til sam-
vinnu við vini mína og fyrrum samstarfs-
menn frá Lundúnaárunum um þjónustu
við þá sjúklinga Borgarspítalans sem
þurftu að gangast undir hjartaskurðað-
gerðir. Ágætt samstarf tókst með okkur
John Coltart hjartalækni sem starfaði á
St. Thomas Hospital. Það sjúkrahús hafði
nýlega verið endurreist með miklum
glæsibrag sunnan Westminsterbrúar.
Óneitanlega örlaði á metingi milli Land-
spítala og Borgarspítala á þessu sviði eins
og fleirum, en sannleikurinn var víst sá að
árangur hjartaskurðaðgerðanna var svip-
aður á öllum þeim Lundúnaspítölum sem
vistuðu íslenska sjúklinga. Þegar byrjað
var að græða slagæðar við kransæðakerfið
voru nokkrir íslenskir sjúklingar sendir til
Cleveland í Bandaríkjunum og tókst með-
ferð þeirra oftast vel.
Þegar árið 1970 lá fyrir álitsgerð frá
læknum á Borgarspítala og Landspítala
um hagkvæmni þess að hefja hjartaskurð-
lækningar hérlendis. Bent var á líklegan
sparnað, bæði fyrir tryggingakerfið, sjúk-
lingana og aðstandendur þeirra, auk þess
tilfinningalega umróts sem oft fylgdi
því að þurfa að flytjast á erlend sjúkra-
hús til umfangsmikilla læknisaðgerða.
Seðlabankinn og Gjafasjóður Ásbjarnar
Ólafssonar stórkaupmanns gáfu fé til
tækjakaupa. Það var þó álit ráðgjafa heil-
brigðisráðherra að ekki væri tímabært að
hefja hjartaskurðlækningar að svo stöddu,
auk þess sem fullnægjandi rannsóknarað-
staða vegna þessara aðgerða væri ekki
fyrir hendi.
Seint á fyrri heilbrigðisráðherratíð
Matthíasar Bjarnasonar (1977-78) tók nefnd
lækna þetta mál aftur til athugunar. Tveir
þeirra, Ólafur Ólafsson landlæknir og
Björn Önundarson tryggingayfirlæknir,
töldu að enn um sinn ætti að bíða með að
hefja aðgerðir hér, en tveir, Grétar Ólafs-
son og Árni Kristinsson, lögðu til að
aðgerðirnar hæfust án mikillar tafar. Nær
samtímis barst bréf til ráðherra frá fjórum
læknum, tveim þeim síðartöldu en einnig
Gunnari H. Gunnlaugsssyni og Þórði
Harðarsyni á Borgarspítala, þar sem lagt
var til að aðgerðir yrðu hafnar á Land-
spítalanum. Ljóst var því að sérfræðingar
við Landspítala og Borgarspítala töldu að
hjartaskurðlækningar gætu hafist hér á
landi en embættismenn mæltu ekki með
því.
Á síðustu dögum ráðherratíðar sinnar
(1980) fól Magnús H. Magnússon Davíð Á.
Gunnarssyni forstjóra ríkisspítalanna að
vinna að undirbúningi hjartaskurðlækn-
inga og að þær yrðu hafnar á Landspítala
í ársbyrjun 1981. Þegar til kastanna kom
reyndist ekki stuðningur við þessa ráð-
stöfun á Alþingi. Tilraun Svavars Gests-
sonar heilbrigðisráðherra árið 1982 til að
koma hjartaskurðlækningum á laggirnar
strandaði einnig á Alþingi. Á Landspítala
fór þó fram undirbúningur eftir því sem
hægt var, án þess að heimild væri til að
kaupa tækjabúnað eða senda starfsfólk
til menntunar. Stjórnarnefnd ríkisspítala
hafði hjartaskurðlækningar sem forgangs-
verkefni við gerð fjárlaga áranna 1981,1982
og 1983, en fjárveitinganefnd Alþingis léði
því ekki stuðning.
Árið 1982 þurftu 110 íslendingar að
fara utan til hjartaaðgerðar, en haustið
1983 hófst baráttan fyrir hjartaskurðlækn-
ingum á Islandi fyrir alvöru. Þá höfðu
406 LÆKNAblaðið 2013/99