Læknablaðið - 15.09.2013, Blaðsíða 53

UMFJÖLLUN O G GREINAR
NÝJUNGAR í LÆKNISFRÆÐI
Hópuriim samari eftir 5 daga meðferð á stóra heilaæxlinu. Frá vinstri, Bo Nordell (eðlisfræðingur), George Sinclair
(krabbameinslæknir), Bjarne Lundholm (verkfræðingur), sjúklingur, Anders Nordell (verkfræðingur), Elfar Úlfarsson
(heilaskurðlæknir), Hamza Ben Makhlouf (eðlisfræðingur), Petter Förander (heilaskurðlæknir)/ Thomas Kraepelien
(verkfræðingur).
um höfuð sjúklings veldur því að segul-
sviðið truflast og þá er ekki hægt að fá svo
nákvæmar myndir, auk þess sem hann
kemst ekki inn í minnkandi höfuðspólur
nýjustu segulómskoðunartækja. Þetta
var mögulegt að leysa með því að sleppa
rammanum en vandinn var að fá inn
hnitakerfi í myndirnar án rammans.
... og báðir leystir
Fyrsta vandamálið var í því fólgið að hægt
var að mæla með mikilli nákvæmni þegar
sjúklingur kom í fyrsta sinn í geislun.
Þegar endurtaka þurfti geislunina dag
eftir dag um nokkurt skeið vandaðist
málið. Lenti ramminn á nákvæmlega sama
stað í dag og í gær? Þetta leysti hópurinn
með því að beita hnitakerfi til þess að fá
nákvæmlega sömu staðsetningu ramm-
ans. Það var gert með því að koma fyrir
skrúfum í höfuðkúpunni. Þessar skrúfur
hafa fasta staðsetningu sem hægt er að
miða festingu rammans við og þar með
afstöðu geislatækisins til æxlisins.
Seinna vandamálið var leyst með því
að hafa þessar skrúfur úr plasti. Við þær
eru festir diskar með rörum fylltum af
koparsúlfati. Síðan er tekin mynd af höfði
sjúklingsins án ramma en koparsúlfat-
hringirnir birtast sem hnit sem hægt er að
miða við. Ramminn hefur þekkta stærð og
afstöðu svo þá þurfti bara að hanna tölvu-
forrit sem gat samræmt hnitakerfi ramm-
ans og myndanna. Þar með var búið að
leysa vandann, því skrúfurnar og diskarn-
ir voru úr plasti og höfðu þess vegna engin
áhrif á segulsviðið. Niðurstaðan var sú að
nú var hægt að beita allri þeirri tækni sem
segulómtækið réð yfir.
Færri aukaverkanir
Elfar segir í spjalli við Læknablaðið að nú
standi yfir tilraunir með þessa tækni, svo-
nefnd feasibility study, en hún felst í því
að beita henni við meðhöndlun fjögurra
sjúklinga. „Fyrsti sjúklingurinn var með-
höndlaður í maí 2012 með allstórt æxli fast
upp við sjónbraut. Hún hefur hvorki orðið
fyrir sjóntruflunum né geislaviðbrögðum
og æxlið hefur minnkað verulega, úr 38
mm í 14 mm í þvermál. Annar sjúklingur
var meðhöndlaður í september 2012 og
þriðji í apríl 2013.
Við eigum eftir að meðhöndla fjórða
sjúklinginn, en við höfum að sjálfsögðu
fylgst mjög vel með því sem gert hefur ver-
ið og mælt allt sem hægt er að mæla fyrir
aðgerð, meðan hún fer fram og eftir hana.
Útreikningum er ekki lokið endanlega en
okkur sýnist að við getum reiknað með
því að nákvæmni þessarar geislameðferðar
sé um 0,5 mm," segir hann.
Elfar bætir því við að auk þess að gera
geislunina nákvæmari og virkari dragi
þessi aðferð verulega úr óþægindum sem
geislun fylgja fyrir sjúklinginn. Til dæmis
hefur hnitmiðuð geislun engin áhrif á
hársekkina svo sjúklingar missa ekki hárið
eins og algengt er við hefðbundna geislun.
Þarf að kaupa nýtt geislatæki
Ekki vill hann nefna þann dag sem þessi
tækni verður komin í almenna notkun.
„Þetta er ekki það sem kalla má „main-
stream" meðhöndlun, það er henni verður
ekki beitt nema þegar um er að ræða vel
afmörkuð stærri æxli og einkum ef þau
liggja svo nærri mikilvægum svæðum
í heilanum að menn treysta sér ekki til
að fjarlægja þau með uppskurði. Hins
vegar sjáum við fyrir okkur að hægt verði
að beita þessari aðferð hvort sem er við
geislun með gammahníf eða línuhraðli."
Spjall okkar leiðist að lokum út í um-
ræður um ástandið í geislun hér á landi.
Hér er ekki til hnitmiðunargeislabúnaður
fyrir heilaæxli sérstaklega heldur er notast
við hefðbundna lágskammtageislun. Þurfi
sjúklingur á því að halda að fara í gamma-
hníf eða línuhraðal með hnitmiðunar-
geislabúnaði, þarf að senda hann úr landi
með ærnum tilkostnaði. Elfar segir að
hugur íslenskra lækna standi til þess að
keypt verði tæki sem hægt sé að nota til
að geisla bæði heilann og líkamann og þá
verði hægt að beita þeirri tækni sem hér
hefur verið fjallað um.
Elfar vildi að lokum að fram kæmi
hverjir hafa verið með honum í þessu
starfi. „Þetta hófst í samstarfi mín og
feðganna Anders og Bo (faðirinn) Nordell
en sá fyrrnefndi er verkfræðingur með
segulómun sem sérsvið og sá síðarnefndi
er eðlisfræðingur. Við vorum að glíma
við þessar takmarkanir og fengum til liðs
við okkur hóp af starfsfólki Karolinska en
þar vil ég nefna fjóra sem lögðu mikið af
mörkum: Petter Förander heilaskurðlækni,
George Sinclair geislakrabbameinslækni,
Anders Lilja heilaröntgenlækni og Hamza
Ben Makhlouf geislaeðlisfræðing. Þetta var
liðið," segir Elfar Úlfarsson.
LÆKNAblaðið 2013/99 425