Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2004, Page 108

JÓN ÓLAFSSON
fram á að í mörgum tilfellum séu þær ýmist merkingarlausar eða rangar,
að minnsta kosti þegar reynt er að skilja þær bókstaflegum skilningi.
Markmið þeirra er að sýna fram á tvennt: Annars vegar að höfundarn-
ir sem þeir íjalla um beiti blekkmgum og hins vegar að fræðin sem þessir
höfnndar stunda séu í eðli sínu falsfræði vegna þess að skilningur þeirra
á sannleikanum sé rangur. Þannig reyna Bricmont og Sokal að endur-
reisa hversdagslega hluthyggju um vísindalegan sannleika sem þeir telja
að sé í hættu vegna falsfræða. Hluthyggja gerir kleift að leggja þann ein-
falda skilning í vísindi að þau komist smátt og smátt að meiri og betri
niðurstöðum og þrengi þar með hringinn um fullan og endanlegan sann-
leika um heiminn, hvort sem sá sannleikur verður á endanum fangaður
eða ekki. Þeir Bricmont og Sokal leggja að vísu ekki út í neinar heim-
spekilegar rannsóknir á sannleikshugtakinu. Þeir eru eðlisfræðingar en
ekki heimspekingar og markmið þeirra er ekki að setja fram vörn hlut-
hyggju um vísindi og sannleika. Þeir eiga einfaldlega bágt með að hugsa
sér að hægt sé að gera grein íyrir vísindrun og vísindalegum rarmsóknum
á einhvem annan hátt.6
Nú sýnir vísindagagnrýni af þessu tagi vel að spumingin um sviksemi
í vísindum er ekki einföld og ásakanir um svik bera stundum Mtni um ólík
viðhorf tál vísinda og fræða almennt. Asakanir um sviksemi hafa þó einn
sameiginlegan meginkjarna: Svikin, hvers kyns sem þau em sögð vera,
era einfaldlega vinnusvik. Hvort sem tun er að ræða vísindamenn á tdl-
raunastofum sem búa til niðurstöður eða laga þær, höfond sem grautar
heimildum sínum saman á óskipulegan hátt svo að hann veit á endanum
ekki sjálfur hvað harrn hefur skrifað og hvað er efdr aðra, loddara eða
falsspámenn: Sviksemi er alltaf styttri leið að niðurstöðu heldur en sam-
viskusemi. I stað þess að eyða jafhvel mestum hluta tíma síns í að prófa
tilgátur og niðurstöður er því sem tiltækt er og virðist nokkurn veginn í
lagi einfaldlega slengt ffam.
Flokkun svika
Þegar þessar umræður um vísindasvik em hafðar í huga er gagnlegt að
skipta þeim í nokkra flokka. Með hliðsjón af uinræðunni hér má til dæm-
6 Sokal og Bricmont, Fashionable Nonsense, bls. 100-101. Þeir velta fyrir sér afstæðis-
hyggju um sannleikann og finnst hún „einkennileg". I þeirra augum felur afstæðis-
hyggja í sér „róuæka endurskilgreiningu sannleikshugtaksins“ (bls. 87).
IOÓ