Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2004, Side 111

FOLSUÐ FRÆÐI
að úr verður frumlegt að jafnvel mikilvægt fræðilegt framlag. Verk Mik-
hails Bakhtins eru eitt af mörgum dæmum um þetta. I bók hans um Ra-
belais er að finna brot og heilu síðurnar sem teknar eru beint úr verkum
þeirra fræðimanna og heimspekinga sem Bakhtin var best lesinn í án þess
að þeirra sé getið. Þó að ritstuldur Bakhtins hafi smám saman komið á
daginn hefur bókin haldið gildi sínu sem mikilvægt verk á sínu sviði.9
Fjórði flokkurinn er það sem ég kýs að kalla misnotkun. Þegar að
henni kemur er óhjákvæmilega umdeilanlegt hvort um svik sé að ræða.
Það er alls ekki hægt að fullyrða með einföldum eða einhlítum hætti að
öll misnotkun sé svik, þó að vissulega geti stundum verið hægt að kalla
misnotkun svik, sérstaklega ef hún er greinileg tilraun til að blekkja. En
hvað er misnotkun á vísindum? Hér liggur ef til vill beinast við að nefna
misnotkun stjórnvalda eða fyrirtækja á vísindarannsóknum, þegar þeim
er beitt í því skyni að fá fólk til að trúa ákveðnum niðurstöðum eða til að
styrkja hugmyndafræðilegar grillur. Misnotkun getur líka falist í því að
beita hugtökum, kenningum eða hugmyndum á rangan eða villandi hátt,
til dæmis þegar því er haldið fram að hugmyndir sem í raun eru fráleitar
kunni að vera mögulegar eða líklegar vegna þess að þær hafi aldrei verið
afsannaðar. Lítið dæmi um slíkt er löggjöf í Texas sem skyldar lækna til
að vara konur sem gangast undir fóstureyðingu við því sem kallað er
ABC tengslin, en samkvæmt þeim eiga konur sem gangast undir fóstur-
eyðingu að búa við auknar líkur á brjóstakrabbameini. Þessi hugmynd er
vissulega til og einhver hefur sett hana ffarn, en hin viðurkennda skoðun
vísindasamfélagsins er sú að ekkert bendi til slíkra tengsla.10 Annað mál,
alvarlegra og umfangsmeira varðar afstöðu stjórnvalda í Suður-Afríku til
alnæmisfaraldursins en forseti landsins leit svo á þar til fyrir stuttu að það
væri ósannað að HIV veiran væri orsök sjúkdómsins og leitaði því ýmissa
annarra leiða til að berjast gegn alnæmi heldur en viðtekið var annars
staðar í heiminum þar sem gengið er út frá því sem vísu að veiran sé or-
sök sjúkdómsins. Nú er ekki svo að skilja að það sé endanlega sannað að
9 Sjá Ken Hirschkopf. Mikhail Bakhtin An Aesthetic for Democracy. Oxford: Oxford
University Press, 2000, bls. 113-114. Einnig Mikhail Bakhtin. Tvortsjestvo Fransua
Rable. Moskva: Khudozhestvennaia literatura, 1965.
10 Sjá Chris Mooney. „Blinded by Science.“ Columbia Revietv of Joumalism, 6, Nóv-
ember/Desember 2004. Á http://www.cjr.Org/issues/2004/6/mooney-science.asp
(sótt 30. desember 2004).
109