Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2004, Page 112

JÓN ÓLAFSSON
veiran skapi nauðsynleg og nægjanleg skilyrði sjúkdómsins. En rökin
sem benda til hins eru svo umdeild og svo veikburða að það er hreint
ábyrgðarleysi af stjórnvöldum í landi sem býr við faraldurinn í jafn mikl-
um mæh og raunin er í Suður-Afríkxi að ljá máls á þeim og haga alnæm-
isvörnum í samræmi við þau.11
Fimmti flokkurinn, mistúlkun, virðist við fyrstu sýn lítdð eiga skylt við
svik og fremur einkenna mistök af ýmsu tagi. En að sjálfsögðu er hægt að
mistúlka hugmyndir, kenningar og niðurstöður með sviksamlegum hætti
til þess að fá tilteknar niðurstöður eða ályktanir viðurkenndar. Almennt
má segja að mistúlkun sem hefur annarlegan tilgang rnegi flokka sem svik
og af þeirri vísindagagnrýni sem ég íjallaði um fyrr í þessari grein sem
tengir sviksemi við ákveðna strauma í vísindasamfélaginu, má ráða að
margir telja mistúlkun í rauninni áleitnustu gerð vísindasvika. Það má
segja að menntamennirnir sem Sokal og Bricmont hæðast að í bók sinni
séu að þeirra áliti fyrst og fremst sekir um mistúlkun, hvort sem hún staf-
ar af fákunnáttu eða vísvitandi blekkingum.
Gagnaöflun eða úrvinnsla: Stuldur eða svindl?
Það er mikilvægt að hafa í huga að ætlun er enginn mælikvarði á svik
hvort sem um er að ræða fræðileg verk eða listræn. Fyrir rúmum 10 árum
var breski skáldsagnahöfundurinn David Leavitt ákærðm' fyrir ritstuld
þegar hann notaði parta úr ævisögu ljóðskáldsins Stephens Spender í
skáldsögu sem gerðist í hópi menningarvita Lundúnaborgar á fjórða ára-
tugnum. Það sem var athyglisvert við þennan ritstuld var að Leavitt virð-
ist sjálfur hafa haldið að það sem hann gerði, þegar hann nýtti sér per-
sónu Spenders og vissar lýsingar úr bók hans í skáldsögu sinni, væri í lagi.
En svo reyndist ekki vera. Leavitt var ákærður bæði fyrir brot á höf-
11 Sjá Helen Epstein. „The Mystery of AIDS in South-Africa.“ The New York Review
ofBooks, 20. júlí 2000. Það má ef til vill benda á í þessu sambandi að sú hugmynd
sem dafnað hefur á dögurn Bush stjómarinnar í Bandaríkjunum að það kunni að
vera gott ráð við alnæmisfaraldrinum að hvetja til skírlífis er auðvitað ekki minna
ábyrgðarleysi heldur en gælur Suður-Afríkustjórnar við óhefðbundnar skýringar á
sjúkdómnum. Bush stjórnin hefur skilyrt fjárveitingar til alnæmisvarna í nokkmm
AJríkulöndum með því að áherslu skuli leggja á skírlífisfræðslu og hvetja ungt fólk
til að stunda ekki kynlíf frekar en að nota smokka. En þessi stefna er ef til \úll dæmi
um vísindaafneitun ffekar en misnotkun á vísindum.
i io