Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2004, Page 128

ERLA S. ÁRNADÓTTIR
ið til í þeirri mynd að aðrir geta skynjað það með einhverjum hætti ann-
að hvort beint, eða fyrir tilstilli eintaks af því. Dæmi um að verk sé skynj-
að án þess að eintak komi við sögu er þegar hlýtt er á lifandi flutning tón-
hstar en dæmi um að verks sé notið fyrir tilstilli eintaks þegar hlýtt er á
tónverk af geisladiski eða horft á myndlistarverk. Myndlistarverk verða
vart skynjuð án eintaksins, þ.e. þess sem um tiltekna gerð myndhstar-
verka er í daglegu tali nefnt málverk.
Sá sem án heimildar höfundarréttarhafa býr til myndlistarverk, sem er
nákvæm eftirgerð annars verks eða svo líkt þ\'í að í síðara verkinu birtast
þau atriði fyrra verksins er einkenna það eða veittu því vernd sem höf-
undarverki, fremur brot gagnvart eldra verkinu. Er þá um að ræða ólög-
mæta eftirgerð fyrra verksins. Sá sem gerir eftirlíkingu af málverki brýtur
gegn einkarétti höfundarins til eintakagerðar og gegn sæindarrétti höf-
undar.
I sumum tilfellum getur verið erfitt að skera úr um mörk milli þess að
um sé að ræða óheimila eftirgerð annars vegar og hins vegar sjálfstætt
verk sem eingöngu sækir hugmyndir til fyrra verksins án þess að brjóta
gegn því. I þeim tilvikum sem um er að ræða þekktan myndhstarmann
og verk sem bera sterk einkenni höfundarins ætti þetta ekki að valda
vandkvæðum í framkvæmd.
Sé myndlistarverk merkt tilteknum höfundi án þess að vera hans verk
er um að ræða það sem nefnt er falsað verk eða fölsun. Ymist getm* föls-
un verið eftirlíking af tilteknu verki þekkts listamanns eða hún hefur ekk-
ert tiltekið verk sem fyrirmynd. I fyrrnefnda tilvikinu er um að ræða brot
gegn höfundarrétti. I síðarneftida tilvikinu er hins vegar ekki um að ræða
brot á höfundarrétti. Ræðst það af því að höfundarréttur tekur eins og
áður segir til tiltekins listaverks, hann tekur hins vegar ekki til hugmynda
og ekki til höfundareinkenna listamanns.
Beinist fölsun að tilteknu listaverki hafa höfundur eða aðrir handhafar
höfundarréttar möguleika á að setja fram kröfur um viðurlög, t.d. skaða-
bætur vegna brota á höfundarrétti. Krafa um skaðabæmr getur verið
krafa um bætur fyrir fjártjón og eftir atvikum fyrir miska, þ.e. tjón á pers-
ónubundnum hagsmunum. Samkvæmt orðalagi sínu kveður lagaheim-
ildin á um að einungis höfundur sjálfur geti gert kröfu til miskabóta.
Krafa um skaðabætur fyrnist á 10 árum ffá því brot var framið. Eins og
að framan greinir varða brot á höfundarrétti refsingu en heinúld til þess
að bera ffam kröfu um opinbera málssókn eða höfða einkamál til refsing-
126