Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2004, Síða 147

ÆRA OG TRU
hæfingu minni og halda því firam að bókmenntaþjóðin kurmi nú vel að
meta skáldskapinn. Það á þó ekki við nema að takmörkuðu leyti. Víst er-
um við stolt af bókmenntaarfinum en samt erum við tiltölulega nýlega
farin að bera virðingu fyrir honum sem skáldskap eða afurð sköpunar.
Við höfum miklu frekar litið á hann sem heimild um liðinn tíma. Við
höfum svo sterka tilhneigingu til að einblína á hagnýtt gildi hlutanna.
Myndlist höfum við ekki talið okkur geta státað af. Tréskurður, útsaum-
ur og vefnaður hafa átt sinn sess sem handíðir en ekki listsköpun, algjör-
lega burtséð frá listrænu gildi hlutanna. Mun nærtækara virðist vera fýr-
ir okkur að skoða gamalt portrettmálverk af biskupi sem heimild um útlit
viðkomandi persónu en sem málverk. Aðeins nýlega er farið að rannsaka
myndlist í handritunum, þó eru þau full af myndum. Skýrasta birtingar-
mynd þessa einkennilega viðhorfs - eða viðhorfsleysis - til myndlistar er
sú staðreynd að okkar gamla myndlist er að mestu varðveitt á Þjóðminja-
safni en ekki Þjóðlistasafni eins og tíðkast víða og listasögulegt samhengi
þessara fomminja hefur aðeins verið skoðað að litlu leyti. Ekki svo að
sldlja að ég hafi áhyggjur af varðveislu listaverka inni á Þjóðminjasalhinu.
Mér finnst samhengið bara ekki vera rétt.
Þetta rótgróna skilningsleysi á gildi myndlistarinnar birtist víða. Yfir-
völd hafa ekki séð ástæðu til að styðja dyggilega við bakið á myndlistar-
mönnum við innheimtu svokallaðs íylgiréttargjalds sem þó er lögbundin
greiðsla til handhafa höfundarréttar þegar verk er selt í endursölu.2 Sam-
bærilegar reglur gilda um alla Evrópu og víðast hvar gengur innheimtan
snurðulaust íýrir sig.3 Hugsunin á bak við fylgiréttargjaldið er sú að lista-
maðurinn eigi rétt á að njóta þess ef verk hans hækka í verði. Þrátt fyrir
lagabókstafinn er þetta gjald almennt ekki innheimt af þeim sem hafa at-
vinnu af endursölu listaverka hérlendis, meðal annars í galleríum. Þar
hafa íslenskir myndlistarmenn orðið af umtalsverðum tekjum sem era þó
þeirra með fullum rétti. Myndstef, stofnun sem fer með höfundarréttar-
mál íslenskra myndhöfunda, hefur nú í tvígang lagt fram kæru vegna
málsins, en þeirri fyrri, þar sem farið var fram á lögreglurannsókn á
Samanber lög um verslunaratvinnu nr. 28/1998, 23. gr., 6. mgr. og höfundalög nr.
73/1972, 25.gr. b
Tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins um rétt höfunda til þóknunar við endursölu
frumgerðra listaverka 2001/84/EBE. Frestur til að lögleiða ákvæði þeirrar tilskipun-
ar er tdl 1. janúar 2006.
x45