Þjóðlíf - 01.12.1985, Blaðsíða 25

myndum þeirra stjömustríðsmanna,
byggja á meira eða minna þekktri
tækni. Ýmsar nýjungar eru þó með og
má þar til dæmis nefna röntgenleysinn.
Þegar vopnagerðir eru valdar í hlutverk
í kerfinu þarf að taka tillit til ýmissar
sérstöðu þeirra hverrar um sig. Sum
vopn geta unnið í lofthjúpnum, til dæm-
is árekstraflaugar, önnur verða að vera
utan hans, til dæmis agnageislavopnin.
Sum vopnanna — til dæmis rafeinda-
leysinn - verður að staðsetja á jörðu
niðri þar sem hægt er að tengja þau við
orkuver. Auðvitað er verðið mikilvægt.
Öll vopn verða að vera nógu ódýr til að
það verði ódýrara fyrir vömina að eyði-
leggja sóknarvopn en það er fyrir árás-
araðila að koma nýjum fyrir.
Vopnagerðunum má skipta í þrjá
meginflokka: Árekstravopn, orku-
geislavopn og agnageislavopn.
Árekstravopnin eða hreyfiorkuvopn
eins og þau em einnig kölluð eiga að
leita uppi árásarflaugina og eyðileggja
hana í árekstri, líkt og byssukúla væri
stöðvuð með annarri kúlu. Þessi vopn
skiptast í tvær höfuðgerðúr: „ratvísar"
flaugar og sporbyssur.
„Ratvísu" flaugamar fljúga fyrir eigin
vélarafli og leita uppi skotmarkið. Þessi
tækni var m.a. prófuð með tilraun 10.
júní 1984 þegar árekstraflaug var lyft út
úr lofthjúpnum með eldflaug yfir Mars-
halleyjum í Kyrrahafi og eyðilagði
langdræga flaug, sem skotið hafði verið
frá Kalifomíu. Innrauðu skynjaramir
sem notaðir vom til að leita uppi „árás-
arflaugina" em sagðir geta greint sem
samsvarar hita mannslíkamans í allt að
2000 km fjarlægð á móti köldum bak-
grunni geimsins. Svona flaugar em
hægfara miðað við önnur vopn og fljúga
með svipuðum hraða og árásarflaugam-
ar sjálfar, um 5—7 km á sekúndu. Það er
þvi erfitt að nota þær í fyrsta vamar-
laginu, sérstaklega gegn hraðfleygum
árásarflaugum, nema þeim sé skotið af
skotpöllum í geimnum. Aðalnotin verða
því á lokaskeiðinu ekki ósvipað og
gömlu gagnflaugakerfin vom hugsuð.
Sporbyssan er ný tegund vopna í örri
þróun. Hún á að senda frá sér „ratvísar"
kúlur á ofsahraða. Þær leita uppi skot-
markið og eyðileggja það með árekstri.
Sporbyssan er eins konar „hátækniriff-
ill“ sem kemur kúlunum af stað með
rafsegulkröftum í stað þess að sprengja
púðurhleðslu. Þeir stjömustríðsmenn
vonast til þess að geta skotið 3-5 kg
kúlum sem fara um 20-30 km á sek-
úndu. Til samanburðar má nefna að
venjulegar byssukúlur fara um 1 km á
sekúndu. Los Alamos og Livermore
rannsóknastofunum hefur tekist með
þessari tækni að koma 3ja gramma
plastkúlu á 11 km hraða á sekúndu. Við
þessa tilraun reyndi svo mjög á byssu-
hlaupið að það rifnaði. Til þess að ná
þeim forsendum sem þarf til að spor-
byssan verði nothæft vopn í geimvöm-
inni leita því efnisfræðingar að sterkari
efnum meðal hátæknikeramiks og ofur-
sterkra stálblandna. Ennfremur er ekki
vitað hvemig hanna skal rafeindabún-
aðinn sem þarf að vera í kúlunni til þess
að hann lifi af skotið og rati í mark, en
hann verður fyrir tífaldri hröðun á við
rafeindabúnað hinna ratvísu fallbyssu-
kúlna sem nú em tfl. Sporbyssum verð-
ur komið fyrir úti í geimnum eða á jörðu
niðri og nýtast þær á öllum skeiðum
vamarinnar. Aflþörf þeirra er gífurleg,
talin í gigavöttum meðan skotið er.
Árekstravopnin em þau vopn sem
hvað lengst em komin í þróunarstigan-
um, og þá sérstaklega flaugamar. Þessi
vopn yrðu því líklega fyrstu vopnin sem
sett yrðu upp í kerfinu.
Orkugeislavopnin em ýmiss konar
leysigeislabyssur sem beina geisla sín-
um að skotmarkinu frá skotstöðvum í
geimnum eða á jörðu niðri. Efnið í skot-
markinu gleypir hluta af orku geislans
og hitnar. Ef þessi orka er nógu mikil
og gleypist nógu hratt, eyðileggst skot-
markið.
Leysigeislinn er einlitt ljós, sem á
upptök sín í sameindum leysiefnisins.
Þær gleypa orku og losa sig síðan við
hana aftur, allar í sama takti (samfasa).
Ljósið beinist allt í sömu stefnu í örmjó-
um en mjög björtum geisla. Það dreifist
lítið út til hliðanna og er því hægt að
senda geislann langar leiðir. Leysi-
geyslar hafa til dæmis verið notaðir til
þess að mæla fjariægðina til tunglsins.
Ennfremur má nýta sér háan orkuþétt-
leika í mjóum geislanum til þess að
brenna lífræna vefi og gera þannig
skurðaðgerðir.
í leysigeislavopnin þarf mjög afl-
mikla leysa. Aflmestu leysar sem nú eru
til eru m.a. nýttir til málmsuðu og
skurðar. 10 kílóvatta kolsýnfleysir getur
til dæmis á fáeinum mínútum skorið
nokkurra sentimetra þykkt stál í sund-
ur. Til þess að duga sem vamarvopn
gegn flaugum sem fljúga í þúsunda kíló-
metra fjarlægð mun hins vegar þurfa
allt upp í hundrað megavatta leysa -
og þá hundruðum saman.
Fjórar megingerðir leysa munu koma
til greina í geimvamakerfinu. Það era
efnaleysar, „excimerleysar“, rafeinda-
leysar og röntgenleysar.
Efnaleysamir eru tæknilega lengst
komnir og hafa verið notaðir um langt skeið í
iðnaði, svo sem kolsýruleysirinn. Efnaleys-
amir gefa innrautt ljós, utan sýnilega sviðs-
ins, en það kemst illa í gegnum lofthjúpinn
nema um sérstakar bylgjulengdir sé að
ræða. Þeir verða því væntanlega á brautum
utan lofthjúpsins ásamt eldsneyti sínu. Nú er
í smíðum flúorvetnisleysir sem á að vera
hægt að koma út í geiminn. Flúorvetnis-
leysar lýsa með 2.7 míkrómetra bylgjulengd,
sem er talsvert styttri en 10 míkrómetra ljós-
bylgjur kolsýruleysisins. Þessi leysir á að
hafa 2 megavatta afl. Hann mun verða tilbú-
inn til prófunar 1988.
„Excimerleysamir" eru drifnir með raf-
orku, og orkunýtnin er lág, ekki nema 6-
10%. Erfitt og dýrt verður því að hafa þá
staðsetta annars staðar en á jörðu niðri. í
„excimerleysunum" er eðalgasi, svo sem
krypton og xenon, blandað við flúr eða klór.
Ljós þeirra er á útfjólubláu sviði, 0.15-0.40
míkrómetrar, og á því auðvelt með að kom-
ast um lofthjúpinn. Slíkum leysigeisla yrði
beint um tvo spegla að árásarflaugunum.
Annar spegillinn yrði líklega í um 36 þúsund
km hæð á sístöðubraut og því alltaf í sjón-
máli við leysinn. Hirrn spegillinn yrði miklu
nær jörðu, tæki við geislanum frá efra spegl-
inum og beindi honum að skotmarki. Orku-
mesti krypton-flúorleysú: í vesturheimi er nú
á lokastigi byggingar í Los Alamos. Hann á
að gefa gífurlega aflmikla en örstutta ljós-
púlsa.
Rafeindaleysamir eru nýjung í leysi-
tækninni, en í þeim kemur leysiljósið frá
orkuríkum frjálsum rafeindum í segulsviði.
Með því að stilla segulsviðið má breyta
bylgjulengd ljóssins allt frá útfjólubláu yfir
sýnilega sviðið og út í innrautt. Þeir þurfa
mikla raforku og nýta hana enn verr en
„excimerleysamir" þannig að staðsetning
þeirra verður á jörðu niðri. í Los Alamos er í
smíðum stærsti rafeindaleysir, sem hannað-
ur hefur verið. Hann á að gefa stutta 30
kílóvatta Ijóspúlsa á 10 míkrómetra innrauðri
bylgjulengd. Unnið er mikið þróunarstarf til
þess að stytta bylgjulengdina en það krefst
meiri orku rafeindanna.
Röntgenleysirinn er nýjasta viðbótin í
leysitæknina. Það eru ekki mörg ár síðan
talið var mjög ólíklegt að nokkum tíma yrði
mögulegt að fá leysiljós á bylgjulengdum
röntgensviðsins. Röntgenljós hefur miklu
styttri bylgjulengd og er orkurikara en ann-
að leysiljós. Röntgenleysirinn þarf sterka
aflgjafa til þess að fara í gang. Mikið þróun-
arstarf er nú unnið til þess að finna góðar
aðferðir til að koma honum af stað, til dæmis
með öðrum leysum. Öruggasta leiðin til þess
að koma röntgenleysi af stað er að „kveikja í
honum“ með kjamorkusprengju. Þá er
röntgengeislum þeim sem myndast á fyrstu
sekúndubrotum sprengingarinnar beint með
röntgenspeglum eftir sívölum stöngum. Þar
örva þessir geislar atómin í stöngunum, sem
síðan senda röntgengeisla sem leysiljós út
eftir stönginni. Mjótt, einlitt röntgen-
geislaknippi beinist svo út í umhverfið í
stefnu stangarinnar. Ef margar stengur eru
örvaðar samtímis og stefnt í mismunandi
áttir, þá má þannig senda geisla til að eyði-
leggja margar flaugar í einu. Á næstu sek-
ÞJÓÐLÍF 25