Þjóðlíf - 01.12.1985, Blaðsíða 40

^^eðlabanki íslands kann ekki að reikna verðbætur af
sínum eigin framkvæmdum. Hann lætur verktaka byggja
fyrir sig hús... og hann greiðir samkvæmt línulegri
vísitölu, en ekki stighækkandi vísitölu... Hann greiðir
hærri upphæð fyrir húsið en verksamningurinn segir til
um eftir að hann hefur verið færður upp til verðlags þess
tíma þegar það er afhent.
ingu. Hann hefur ekkert með það að
gera að bæta upp rýmandi gengi krón-
unnar eða annan kostnað. Þetta er ein-
faldlega svindl. Svona er búið að okra á
fólki hér á landi í 20 ár á þann hátt sem
verstu okrarar einir geta. Það er búið að
gera þetta að svo flóknum málum að
venjulegt fólk er hrætt við þau. En þetta
er ekkert flókið ef þetta er sett upp á
réttan hátt.
Mig minnir að það hafi verið kunningi
minn, sem er verkfræðingur, sem benti
mér á Bókun A-188. Sú bókun á rætur
sínar að rekja til þess þegar farið var að
byggja upp Evrópu eftúr stríðið og efna-
hagsleg samvinna milli landa fór vax-
andi. Bókun A-188 fjallar um það hvem-
ig eigi að verðtryggja verksamninga,
annars vegar milli landa með tvenns
konar gjaldmiðla og hins vegar ef ver-
kkaupandi og verkseljandi búa í sama
landinu. Grundvöllur bókunarinnar er
þessi: Aðilar inna af hendi gagn-
kvæmar skyldur. Það þýðir meðal ann-
ars að þeir deila með sér allri áhættu
vegna verðbreytinga og hagnaði ef
hann verður. Verkkaupandi greiðir
ekki allar kostnaðarhækkanir sem
verða á samningstíma, hann greiðúr að-
eins helming þeúra á móti verkselj-
anda. Hann greiðir aðeins meðaltals-
hækkunma. Bókun A-188 er lögð til
grundvallar í verksamningum víða um
lönd, en ekki þegar íslenska ríkið á í
hlut.
Við skulum líta á hvað þetta þýðir. Þú
semur við mig um að byggja fyrir þig
hús fyrir ákveðna upphæð. Daginn eftúr
að við undirritum samninga, hækkar
Khomemi olíuna upp úr öllu valdi. Við
það hækkar allur erlendur kostnaður
vegna byggingarinnar. Og hvað þýðir
það fyrir þig? Þú greiðú: alla kostnaðar-
hækkunina af því að Bókun A-188 er
ekki í gildi hér og samningsskyldumar
eru ekki sambærilegar. Verktakinn
tekur enga áhættu.
íslenska ríkið semur við erlent fyrir-
tæki um að byggja fyrir sig vúrkjun og
það greiðir allar kostnaðarhækkarur
sem verða á samningstímabilinu, við-
semjandinn er tryggður fyrir öllum
hækkunum á kostnaði.
10% í ofreiknaðar
verðbætur
Húsið sem ég var að láta byggja var
ekki aðeins verðtryggt, ég átti að
greiða rúmum 47 þúsund krónum metra
fyrir það en svaraði til meðaltalshækk-
unar á samningstímanum. Þetta var á
árútu 1981 og þessi upphæð samsvarar
tæplega hálfri milljón í dag. Þetta eru
tæplega 10% af verði íbúðarinnar. Þessi
10% verða stór upphæð þegar allur
verktakabransinn á íslandi er skoðað-
ur. Og þau verða líka stór upphæð þeg-
ar allar erlendar skuldúr íslendinga
vegna virkjana og vegna togarasmíða
erlendis koma inn í dæmið.
Seðlabanki íslands kann ekki að
reikna verðbættu af sínum eigút fram-
kvæmdum. Harrn lætur verktaka
byggja fyrir sig hús, ég er að tala um
stóra húsið héma niður frá, - og hann
greiðir samkvæmt línulegri vísitölu en
ekki stighækkandi vísitölu. Og hvað
þýðir það? Hann greiðir hærri upphæð
fyrir húsið en verksamnmgurinn segir
til um eftú: að hann hefur verið færður
upp til verðlags þess tíma þegar húsið
er afhent.
Nákvæmlega eins er þessu farið með
virkjanimar. Þær em bara miðaðar við
gjaldeyri. En það er greitt meira fyrir
þær en raunvirði þeirra. Það er því
sorglegt til þess að vita að sá maður
sem á að sjá um framkvæmd verðtrygg-
ingar í landinu, seðlabankastjóri, skuli
jafnframt vera sá maður sem sér um
samningsgerð um stærstu framkvæmd-
ir þjóðarinnar, þegar hann kann ekki
betur tO verka en þetta.“
Þegar Þorgils hafði komist á snoðir
um tUvist Bókunar A-188 lét hann verða
sitt fyrsta verk að snúa sér tU utanríkis-
ráðuneytisins og biðja það um að út-
vega bókunina. En svörin sem hann
fékk vom harla einkennUeg í ljósi þess
að bókunin er síður en svo nokkurt
leyniplagg. Utanríkisráðuneytið skýrði
honum frá því að það gæti ekki látið
bókunma af hendi nema með samþykki
fjármálaráðuneytisins og viðskiptaráðu-
neytisins.
í stað þess að bíða eftir því að
stjómkerfið vægi og mæti hvort óhætt
væri að útvega ÞorgUs Axelssyni Bókun
A-188 leitaði hann ásjár í erlendu sendi-
ráði í Reykjavík. „Sendiherrann, sem ég
vU ekki greina frá hver er, spurði mig
hvað ég ætlaði að gera með hana, og ég
sagði honum það. Hann ræddi við mig í
síma í heUar þijár klukkustundir og
lauk símtalinu með því að segja: mér er
ánægja að útvega þér þetta plagg og ég
vona að það verði tU þess að þér takist
að koma vitinu fyrir íslendinga í verð-
tryggingarmálum. Síðan óskaði hann
mér góðs gengis og bókunina var ég
kominn með í hendumar skömmu
síðar.“
Þegar ÞorgUs hafði kynnt sér inni-
hald Bókunar A-188 mjög nákvæmlega
og gert sér grein fyrir því hvað hún fól í
sér, ákvað hann að láta reyna á sitt mál
fyrir dómi.
„Ég ákvað að reyna að finna lögfræð-
ing, sem væri tilbúinn að vinna náið
með mér. Ég ætlaði sem sagt að reka
málið á þeim forsendum að hugtakið
verðtrygging væri fræðUegt hugtak,
sem hefði eina og aðems eina merkingu
sem ekki þyrfti að fara í neinar graf-
götur um. Ég leitaði tU VUhjálms Þ. VU-
hjálmssonar borgarfuUtrúa, sem er góð-
ur kunningi minn, og bað hann að
benda mér á lögfærðing sem hann
gerði.
Seðlabankinn
neitar um svar
En málin fóru reyndar dálítið á annan
veg en ég hafði hugsað mér. Ég var á
leiðinni tU lögfræðingsins þegar mér
flaug allt í einu í hug að auðvitað ætti ég
að fara í Seðlabankann og bera upp
mitt erindi þar. Það var eiginlega ósjálf-
rátt, ég bara beygði tU vinstri á gatna-
mótum þegar ég átti að beygja tU hægri
og um leið hugsaði ég með mér: Þeú: í
Seðlabankanum vita allt um þessi mál.
Það stendur nefxúlega í Ólafslögunum
svoköUuðu í 41. greininni: „...verð-
tryggð viðskipti utan banka og
innlánsstofnana fara eftir þeim reglum,
sem Seðlabankinn setur...“ Nema
hvað að ég fer í Seðlabankann og fæ
þar að ræða við lögfræðing, ákaflega
elskulegan mann, sem virtist hafa næg-
an tíma tU að hlusta á mig. Ég lagði
40 ÞJÓÐLÍF