Þjóðlíf - 01.05.1986, Blaðsíða 46

sér, - flestir óska þess engan veginn. Miklu
fremur ræður hér ferðinni að kennarar ráða ekki
yfirþeim aðferðum sem þörferá - aðferðum
sem laða fram frumkvæði, ábyrgðarkennd,
áræðni, sjálfstjórn og styrkja sjálfsmynd. Þessir
þættir koma ekki af sjálfu sér hjá barninu heldur
verða hinir fullorðnu að ýta undir þá og örva.
Lítið þýðir fyrir kennara að segja við börnin
endrum og eins þegar í óefni er komið: „Þið eruð
ekki að læra fyrir mig!“ ef hann hjálpar þeim ekki
að staðaldri að finna fyrir þessari ábyrgð. Tíma-
bært er að hætta að ÓSKA þess að börnin verði
ábyrgari og í stað þess temja sér þær aðferðir
sem laðafram þessa þætti hjá börnunum. Þar
stoðar lítt að notast við aðferðir er byggjast á
hótunum, refsingum, umbunum eða loforðum.
Því með slíkum aðferðum eru börnin læst inni án
möguleika til að þroskast, án möguleika á því að
taka frumkvæði og bera ábyrgð.
En hvernig á kennarinn að taka tillit til þessara
breytinga allra? Hvernig getur kennarinn tekið
mið af þessum breyttu aðstæðum í þjóðfélaginu
inni í kennslustofunni, í samskiptum við börnin?
Enn hvílir sú krafa af miklum þunga á kennurum
að börnin læri það sem í bókunum stendur, að
þeim séu kennd undirstöðuatriði almennrar
menntunar. Hvenær á kennarinn að hafa tíma til
að taka tillit til þarfa barnsins og mótunar sjálfs-
myndar þess?
Kennarinn þarf að temja sér ákveðnar tjá-
skiptaaðferðir sem geta byggt þær brýr og bund-
ið þau bönd sem til þarf til að treysta tengslin við
börnin. Þessar aðferðir eru ekki flóknar. Allir
kennarar geta tileinkað sér þær, en þær krefjast
oft þjálfunar og æfinga, eins og allt annað í lífinu
sem við viljum öðlast leikni í. Ekki þarf fólk heldur
að innbyrða doðranta um þroska barna eða læra
grundvallaratriði í uppeldisfræði til að tileinka sér
þessar aðferðir. Þessar tjáskiptaaðferðir felast í
því að tala og hlusta. Orð geta bæði byggt upp og
rifið niður, grafið skurði eða byggt brýr milli kenn-
ara og barna. Áhrif orðanna felast fyrst og fremst
í innihaldinu og því samhengi sem þau eru sögð í.
Hugsað í lausnum -
ekki vandamálum
Bandaríski sálfræðingurinn dr. Thomas Gor-
don hefur skrifað hagnýta bók um samskipti
kennara og nemenda. í bókinni dregur hann fram
nokkur atriði sem mikilvægt er að hafa í huga ef
kennarar vilja forðast að taka ábyrgðina frá barn-
inu og í stað þess aðstoða það við að takast á við
sín eigin verkefni - þroska barnið tilað hugsa í
lausnum en ekki í vandamálum. Hann nefnir að
börn þroskist á því að takast á við eigin vanda og
viðfangsefni og leysa úr þeim. Sú tilhneiging sem
kennarar hafa til að leysa vandamál fyrir nem-
endur er alltof algeng. Lítum á eftirfarandi dæmi.
Börnin eru sest og farin að vinna. Kennarinn
hefur nýhafið kennsluna þegar einn nemenda
réttir upp hönd. Kennarinn lýkur við setninguna,
kemur til nemandans og nemandinn segir:
N: Ég gleymdi bókinni heima.
K: Það var slæmt. Ertu lengi að skreppa heim?
N:Svonatíu mínútur.
K: Það er of langt. Hvert varstu kominn?
N:Áæfingu 38.
K: (Við sessunaut nemanda 1): Hvert ert þú
kominn?
N2:Áæfingu 47.
K: (Aftur við nemanda 1): Ætli það sé ekki best
46 ÞJÓÐLÍF
að þú farir í frjálsan lestur. Þú gerir bara þessar
æfingar heima fyrir miðvikudaginn.
Með yfirheyrslum og spurningum stefnir kenn-
arinn hér að því að safna saman upplýsingum til
að leysa þann vanda sem barnið á við að glíma.
Hann kemur með lausnina fyrir barnið. Það sem
barnið hefur þá lært af þessu er í megindráttum
þetta: ef það á við vandamál að stríða skal það
leita til kennarans og hann finnur lausnina. Á
yfirborðinu sýnist þetta fljótleg aðferð. En hafa
verður hugfast að kennarinn situr uppi með það
verkefni að finna nýjar og nýjar lausnir. Ef hann
hins vegar kennir nemendum að finna eigin
lausnir sparar hann tíma þegar til lengdar lætur,
auk þess sem börnin þroskast og finna til ábyrgð-
aráeigin málum.
Vandamálið er barnsins. Kennarinn hjálparþví
við að finna eigin lausn. Aukþess að vera oft
mjög frjóar og falla vel að þeim sem á að nota
þær gera slíkar lausnir barnið einnig ábyrgt fyrir
framkvæmdinni. Ekki er við aðra að sakast ef
lausnin hentar ekki, heldur verður nemandinn þá
að finna aðra betri.
Thomas Gordon bendir einnig á mikilvægi
þess að hlusta. Nauðsynlegt er að gera greinar-
mun á því að heyra og hlusta. Ekki er nóg að
kennari heyri það sem börnin segja, heldur verð-
ur hann oft að hlusta eftir því sem að baki býr
þegar vandamál eru á ferðinni. Lítum á eftirfar-
andi dæmi:
Nemandi á erfitt með að komast í gang með
vinnuna. Hann horfir út í loftið hugsandi á svip og
gerir ekkert af því sem hann á að gera. Kennar-
inn gengur á milli nemendanna við vinnu, kemur
auga á þennan nemanda og gengur til hans.
K: Þetta gengur ekki svona mikið lengur. Þú
situr bara og glápir út í loftið, - verkefnin vinna
sig ekki sjálf.
N (Þrjóskur): Ég veit það alveg.
K: Jæja, heldurðu að það sé þá ekki best fyrir
þig að koma þér að verki svo þú náir að skila eins
og þú átt að gera?
N: Þetta er svo leiðinlegt. Ég botna ekkert í
þessu.
K: Þú átt að vera búinn að læra þetta. Ég fór í
þetta í síðustu viku svo það þýðir ekkert að segja
að þú kunnir þetta ekki. Þú hefðir getað spurt þá
ef þú skildir þetta ekki.
Þarna heyrir kennarinn skýrt það sem barnið
segir, en hlustar ekki eftir því hvað að baki býr.
Kennarinn lokar á opin samskipti við barnið og
heldur sig fast við námsefnið. Hefði kennarinn
tekið tillit til annarra þátta í samskiptum við barn-
ið, hefðu þessar samræður hæglega getað orðið
á þennan veg:
K (Gengur til nemandans og leggur hönd á öxl
hans): Ég sé að þú átt erfitt með að komast í
gang.
N (Dæsir): Jaa-á.
K: Ég hef tekið eftir að þú ert mikið um annað
að hugsa og ert þess vegna ekki að læra.
N: Já, pabbi og mamma voru að tala um að
þau þyrftu að selja og flytja eitthvað í burtu -
kannski í haust.
K: Þú kvíðir því að flytja burt úr þessu hverfi?
N: Já, allir vinir mínir eru hérna. Ég vil eiga
heima hér, alltaf.
K: Ég skil vel að þetta er erfitt fyrir þig. Ég von^
að þetta leysist þannig að þið getið öll verið
ánægð með útkomuna.
Með því að hlusta sýnir kennarinn barninu að
hann hefur áhuga á því og að hann hlusti á það- 1
Hann reynirekki að breiðayfir vandann (Svona,
Á yfirborðinu
virðist það
fljótleg aðferð
aðleysa
vandamál
fyrir nemendur
— en
kennarinn
þarf þá sífellt
að finna
nýjar lausnir.