Þjóðlíf - 01.06.1988, Qupperneq 29

ERLENT
Svíþjóð
Hörð gagnrýni
á réttarkerfið
Hans Holmér var
kveikjan að þeirri
miklu umræðu sem
nú stendur yfir um
réttaröryggi þegn-
anna.
Sænsk yfirvöld og réttarríkið sænska
hafa orðið fyrir hörðu aðkasti að undan-
förnu fyrir að tryggja ekki rétt einstaklinga
og hópa nógu vel. Umræðan snýst um sífellt
lakari gæði dómstóla, ofnotkun gæsluvarð-
haldsúrskurða,ásakanir um „barna-Gulag" í
Svíðþjóð og fleira. Talið er að þessi umræða
eigi rætur sínar m.a. að rekja til Palme-máls-
ins.
Umræður um sænskt réttarfar og réttar-
öryggi hafa að undanförnu sett nokkurn svip
á fjölmiðla hérlendis. Nú síðast hefur lög-
fræðingafélagið blandað sér í málið en það
mun vera í fyrsta sinn sem sú háttvirta sam-
koma sér ástæðu til að blanda sér í opinbera
umræðu. Félagið hélt fyrir stuttu ráðstefnu
um markmið og leiðir í sænsku réttarkerfi og
hefur á grundvelli niðurstaðna þeirrar ráð-
stefnu lagt fram nokkrar tillögur til breytinga
á réttarreglum. Tilgangurinn er að auka rétt-
aröryggi sænskra þegna. Með réttaröryggi er
þá átt við aðferðir samfélagsins til tryggingar
mannréttindum. Um er því að ræða verndun
einstaklinga og samtaka gagnvart kröfum
samfélagsins. Pegnarnir eiga á grundvelli
laganna að geta gert sér grein fyrir réttarfars-
legum afleiðingum gerða sinna.
Skipta má gagnrýnis- og umvöndunaratr-
iðum lögfræðinganna í fernt. í fyrsta lagi
taka þeir undir þá gagnrýni sem orðin er
nokkuð almenn, að gæði dóma og forsendna
þeirra hafi rýrnað. Hér er því kennt um að
laun dómara og kviðdómenda séu svo lág að
til þessara starfa fáist ekki lengur hæfileika-
ríkt fólk. Þannig sitja í æ ríkari mæli ellilí-
feyrisþegar í kviðdómum, þar eð þeir eru
þeir einu er geta séð af tíma gegn lágri þókn-
un. Hér er því ekki nauðsynlega haldið fram
að ellilífeyrisþegar séu verri kviðdómendur
en aðrir en talið er æskilegt að skipan dóms-
ins sé nær því að vera þverskurður samfé-
lagsins en elliheimilisins. Þetta atriði var
mjög í fréttum fyrir stuttu í tengslum við þau
réttarhöld gegn tveimur læknum sem fjallað
var um í Þjóðlífi fyrir nokkru (3. tbl. þessa
árs). Nauðsynlegt reyndist að ógilda öll þau
réttarhöld á grundvelli margháttaðra mis-
taka, sem dómari og kviður gerðu sig seka
um. Eru ný réttarhöld nú hafin og þykir allt
það mál til mikillar skammar fyrir réttarkerf-
ið.
í öðru lagi vilja lögfræðingar fækka sér-
dómstólum er hér eru mjög algengir. Jafn-
framt að tekið sé fyrir þann sið að hagsmuna-
aðilar sitji í slíkum dómum. Er þetta hugsað
til að styrkja rétt smærri samtaka með því að
hindra að ein samtök er hugsanlega keppa
við önnur um félaga taki þátt í að dæma í
málum þar sem hagsmunir þessara samtaka
rekast á. Nefna menn sem dæmi hér um
húsaleigudómstóla.
I þriðja lagi benda lögfræðingarnir á að allt
of margir Svíar séu handteknir og settir í
gæsluvarðhald. Aðeins um þriðjungur þeirra
sem í dag eru handteknir eru að lokum
dæmdir til frelsissviptingar. Þykir lögfræð-
ingunum þetta benda til alltof frjálslegrar
túlkunar reglna um gæsluvarðhald. Einn
þekktasti afbrotafræðingur Svía, Leif G. W.
Persson, hefur haldið fram svipuðum sjónar-
miðum í tengslum við rannsóknina á Palme
morðinu. Hann segir að þau augljósu brot á
réttarreglum, sem þar áttu sér stað séu ekk-
ert nýmæli. Lögreglan hafi alltaf farið sínu
fram án mikils tillits til réttaröryggis og hlut-
verk hinna opinberu ákærenda hafi fyrst og
fremst verið að skrifa undir orðinn hlut.
Morðrannsóknin og öll sú umræða er í kjöl-
farið fylgdi hafi þó haft þá jákvæðu hlið að
saksóknarar uppgötvuðu að þeir höfðu viss
völd og þurftu ekki að hlíta fyrirmælum lög-
reglunnar í einu og öllu. Sjónum manna hef-
ur þannig verið beint að því í ríkari mæli en
áður, að telja beri menn saklausa uns sekt
þeirra hefur verið sönnuð. Raunar hafa
29