Þjóðlíf - 01.06.1988, Blaðsíða 49

UMHVERFI
Tilveran lítur öðruvísi út eftir dvöl á
Suðurskautslandinu, segir Olafur
Ingólfsson Suðurskautsfari
Fékk nýtt
sjónarhorn á
Suðurskauti
Ólafur Ingólfsson jarðfræðingur er nýkominn úr Ieiðangri til Suður-
skautslandsins en lesendur Þjóðlífs minnast þess e.t.v. að í fyrra
birtist hér viðtal við Ólaf þegar hann var í þann mund að leggja af stað
í ferðina. Ólafur kom aftur úr þessari för rétt fyrir jólin og féllst á að
miðla Þjóðlífslesendum nokkru af reynslu sinni.
— Við ættum þá e.t.v. að byrja á því að
rifja nokkuð upp tildrög þessa ferðalags.
— Fyrsta og veigamesta ástæða þessa
ferðalags er að árið 1991 rennur út einhver
merkasti sáttmáli sem gerður hefur verið á
sviði náttúruverndar og þjóðasamskipta.
Hér á ég við hinn svokallaða Suðurskauts-
sáttmála frá 1961. (Sjá hliðarpistil). Svíar
voru ekki aðilar að sáttmálanum í byrjun en
hafa nú fullan hug á að vera með þegar ák-
veðin verður framtíð þessa landsvæðis. En
eitt skilyrða þess að fá að vera með er að
viðkomandi þjóð stundi virka rannsóknar-
starfsemi á svæðinu. Utfrá þessu sjónarmiði
var því nauðsynlegt að gera út leiðangur. Við
þetta bætist svo löng og merk rannsóknar-
hefð Svía á heimskautunum. Sænskir jarð-
fræðingar hafa þar bæði þekkingu og reynslu
sem mikilvægt er að viðhalda og endurbæta.
Hér má sérstaklega nefna tengsl jöklabreyt-
inga og veðurfarsbreytinga.
— En hver er ástæða þessa áhuga Svía á
að vera með við mótun framtíðar Suður-
skautslandsins? Ég veit að talið er að þar sé
að finna ýmsa dýra málma og olíu. Vilja
sænskir fá sína sneið af kökunni?
— Það er rétt að talið er vafalaust að á
Suðurskautslandinu sé að finna mikið magn
verðmætra efna svo sem járns, kola, gulls,
demanta og ekki hvað síst títans. Hins vegar
er af og frá að ætla Svía standa í þessu til að
komast í gullið. Þvert á móti er það þeirra
stefna að Suðurskautslandið sé sameign alls
mannkyns og hina einstæðu náttúru og dýra-
líf þar beri að vernda gegn rányrkju eins og
framast er unnt. Svíar ganga því að samn-
ingaborðinu með þá eindregnu afstöðu að
framlengja beri Suðurskautssáttmálann en
þó þannig að við sé bætt kafla um efnahags-
lega nýtingu svæðisins. Eins og ástandið er í
dag er það í raun aðeins hin erfiða náttúra
svæðisins sem hindrar einstakar þjóðir eða
auðfélög í að hefja þar framkvæmdir. Það er
ákaflega brýnt að breyta þessu þannig að
alþjóðasamningar og lög verði einnig til að
leggja stein í götu þeirra er hvergi geta séð
neitt án þess að verðleggja það. Náttúra Suð-
urskautslandsins er í viðkvæmu jafnvægi og
mengunarslys þar myndi hafa hinar geigvæn-
legustu afleiðingar, ekki aðeins þar heldur á
öllum hnettinum.
Stefna Svía hér er í raun svipuð stefnu
Grænfriðunga er vilja lýsa svæðið alþjóðleg-
an þjóðgarð. Tæplega verður nú unnt að
ganga svo langt en framlenging sáttmálans
og viðbótarákvæði eða sérstakur samningur
er takmarki efnahagslega nýtingu á Suður-
skautslandinu og aðliggjandi hafsvæðum
-T—
væri mikilsverður sigur þeirra er vilja skila
komandi kynslóðum einhverju öðru en skít
og reyk.
— Aðeins erfið náttúra sem hindrar segir
þú. En eru ekki nú þegar einhverjar þær
framkvæmdir á eða við Suðurskautslandið,
sem valda nokkrum áhyggjum?
— Jú það hafa þegar orðið „stórslys“ í
umhverfismálum þar suðurfrá. Hér á ég sér-
staklega við hvalveiðarnar, sem á þessari öld
hafa gengið mjög nærri stórhvelunum eins og
búrhval og steypireyð. Hvalveiðar hófust í
stórum stfl við Suðurskautslandið í upphafi
þessarar aldar og þegar fyrir seinni heims-
styrjöld hafði verið gengið mjög á helstu
hvalastofnana. Þegar stofnum stórhvala tók
svo að hnigna verulega vegna ofveiði um
miðja öldina, var farið að sækja í stofna
minni hvala, s.s. hrefnu. Hvalveiðar hafa
haldið áfram við Suðurskautslandið allt til
dagsins í dag og jafnvel 1986 veiddu Sovét-
menn og Japanir 7000 hrefnur þar. Hval-
49