Þjóðlíf - 01.06.1988, Blaðsíða 50

UMHVERFI
veiðar eru þó sem betur fer að leggjast af þar
að mestu. Bæði kemur þar til samþykkt Al-
þjóða Hvalveiðiráðsins um stöðvun hvala-
veiða og eins hreinlega hitt að hvalastofnarn-
ir eru orðnir svo smáir að það borgar sig
varla að vera að eltast við þessu fáu dýr sem
eftir eru. Það er t.d. ástæða þess að Sovét-
menn eru að hætta hvalveiðum. Það fannst
mér ákaflega sláandi hvað við sáum fáa hvali
í leiðangrinum. Við ferðuðumst um svæði
sem voru þekkt fyrir hvalavöður, t.d. Ger-
lacsundið og Le Maire sundið, auk þess sem’
ég flaug oft langar vegalengdir yfir opnu hafi
í þyrlu, en við sáum nánast enga hvali. Fjórir
hnúfubakar og nokkrir háhyrningar var allt
sem við sáum á meira en tveim mánuðum.
— Eitthvað þykist ég líka hafa séð um að
áhyggjur væru af ailmiklu minna dýri en hin-
um ágætu hvölum.
— Já veiðar Sovétmanna og Japana á
krilli valda umhverfisverndarmönnum tölu-
verðum áhyggjum. Krill, sem er smákrabbi
sem helst minnir á rækju í útliti, er undir-
staða fæðukeðjunnar á Suðurskautslandinu.
Vistfræði krillsins er lítið þekkt, menn vita
t.d. ekki hve gömul dýrin verða eða hversu
hratt þau fjölga sér. Ef krillstofnarnir yrðu
fyrir áfalli myndi það hafa mjög alvarlegar
afleiðingar fyrir allt dýralíf á svæðinu. Sovét-
menn og Japanir gera út stóra flota til krill-
veiða og virðast ekki hafa af því stórar
áhyggjur þó þeir hugsanlega stefni öllu dýra-
lífi svæðisins í hættu. Þær raddir hafa meira
að segja heyrst að mörgæsirnar séu í raun
bara til vandræða því þær éti alltof mikið
krill, og því væri réttast að fækka þeim með
veiðum! Þetta er svipuð röksemdafærsla og
heyra má frá hringormanefnd á íslandi þegar
verið er að réttlæta seladráp með því að sel-
urinn éti alltof mikinn fisk sem annars mætti
veiða og selja á erlendum mörkuðum. Það er
þessi afstaða, að láta ævinlega efnahagslega
hagsmuni ganga fyrir umhverfisvernd, sem
hefur orsakað útrýmingu dýrategunda og
stóran hluta þeirra mengunarvandamála
sem heimurinn á við að glíma í dag. Stærstur
hluti krillsins sem veiddur er fer til bræðslu
og er notaður til húsdýrafóðurs. Það má því
segja að dýralífi Suðurskauts sé stefnt í hættu
til að geta fóðrað beljur í Rússlandi. Með
alþjóðasamningi um eftirlit og takmarkanir á
nýtingu auðlinda á og við Suðurskautslandið
væri auðveldara að grípa til ráðstafana ef
dýralífi svæðisins væri ógnað.
— Finnst þér að íslendingar eigi að vera
með í þessari samvinnu um Suðurskauts-
landið eða er það e.t.v. ekki hægt?
— íslendingar hafa ekki bolmagn til að
stunda þarna sjálfstæðar rannsóknir en þeir
gætu verið með sem ráðgefandi meðlimir
sem þýðir að þeir fengju allar upplýsingar og
hefðu málfrelsi og tillögurétt á fundum og
ráðstefnum. Mér finnst alveg sjálfsagt að svo
verði gert en finnst jafnframt að það þyrfti að
tengjast allsherjar stefnumótun í náttúru-
Suðurskautsiandið er
kaldasti staður á jörðinni:
meðalárshiti köldustu
svæðanna djúpt inná meg-
inlandinu er undir 50 C, og
meðalhiti kaldasta mánað-
arins (júlí) undir -70 C.
Mesta frost sem mælst hef-
ur er -89,6 C.
verndarmálum á íslandi. Mér virðist ekki
vera nein samstaða um náttúruvernd á ís-
landi og öll stefnumótun mjög í skötulíki. Ég
vil minna á að hálendið er að blása útá haf,
en það er ekki hægt að sameinast um þær
róttæku aðgerðir sem þarf til að spyrna við
fótum. Takmarka beit og traðk sauðfjár og
hrossa. íslendingar eru sennilega einir vest-
rænna þjóða um að hafa lagasetningu sem
miðast að útrýmingu villtra dýrategunda. Nú
og svo er útrýmingarherferðin á hendur seln-
um sem nefnd hagsmunaaðila úr sjávarút-
vegi og fiskvinnslu blés til, annað dæmi um
fornaldarleg viðhorf til náttúruverndar á ís-
landi. Þá sýnist mér algerlega vanta stefnu-
mótun til lengri tíma í mengunarmálum.
Meðferð á sorpi, skólpi og iðnaðarúrgangi
getur ekki leitt til annars en alvarlegra
vandamála í framtíðinni. Öskuhaugar
Reykjavíkur í Gufunesi eru tímasprengja,
fullir af þungmálmum og eitri. Og þetta fær-
um við börnum okkar og barnabörnum í arf.
Síðast en ekki síst má benda á hvernig stjórn-
völd og fjölmiðlar hafa gert efnahagslega
hagsmuni Hvals h/f að nýju sjálfstæðismáli,
en horfa algerlega framhjá kjarna málsins
sem er sá að hvalastofnarnir eru ofveiddir og
tímabundin stöðvun hvalveiða nauðsynleg.
Áður stóðu íslendingar í fararbroddi þjóða
sem vildu standa vörð um fiskistofna sína og
vernda þá fyrir rányrkju, en í dag eru þeir
þess vafasama heiðurs aðnjótandi að standa í
fararbroddi náttúruníðinga sem iðka „vís-
Suðurskautslandið er líka
stormasamasti hluti jarðar-
innar: Það eru til svæði á
Suðurskautslandinu sem
hafa storma að jafnaði 340
daga á ári. Við austurströnd
álfunnar hefur vindhraðinn
nokkrum sinnum mælst yfir
80 m/sek.
indaveiðar í hvalveiðaskyni". Ég held að for-
senda þess að íslendingar verði teknir alvar-
lega í umhverfismálum sé sú að þeir hafi
eitthvað fram að færa, en eins og ástandið er
í dag spila þeir í fjórðu deild.
— En svo við víkjum nú að sjálfri ferðinni
hvernig var að þessu staðið?
— Ferðin var farin í samvinnu við Vestur-
Þjóðverja en þeir hafa góða rannsóknarað-
stöðu á svæðinu ekki hvað síst í krafti rann-
sóknarskipsins Polarstern sem var bækistöð
okkar meðan við dvöldumst þar. (Sjá hliðar-
grein). Við flugum til Brasilíu og fórum þar
um borð og síðan tók siglingin til Suður-
skautsskagans, eða Grahamslands, eina
viku. Með í ferðinni voru um 50 vísindamenn
frá 12 þjóðlöndum með hinar margvíslegustu
sérgreinar. Það var því margt skeggrætt á
leiðinni og þá var nú ekki töluð vitleysan eins
og Óli Maggadon sagði. Síðan var það ýmist
að við bjuggum um borð og fórum daglega í
land með þyrlu eða þá við settum upp tjald-
búðir og vorum þetta 7-12 daga í landi. Sú
dvöl varð nú á stundum lengri en til stóð
þegar náttúruöflin létu að sér kveða svo
hvorki var veður til flugs né vinnu. Ekkert
annað að gera en binda sig við ísexina og
standa af sér storminn.
— Þú nefndir áðan að pólitískir hagsmun-
ir hefðu m.a. staðið að baki þessum leið-
angri. En verkefni ykkar voru þó strang-
fræðileg?
— Það er ef til vill rétt að segja að þetta
hafí verið könnunar- og undirbúningsleiðang-
ur. Heildarverkefnið er að auka skilning á
jöklunarsögu Suðurskautslandsins m.a. með
tilliti til þess hvort jökla- og veðurfarsbreyt-
ingar séu samstíga á norður- og suðurhveli.
Jöklafarssaga norðurheimskautsins síðast-
liðin 250000 ár er þokkalega vel þekkt en því
fer fjarri að hægt sé að segja hið sama um
suðurskautið. En til að hægt sé að sinna
þessu verkefni af einhverju viti var nauðsyn-
legt að kanna fyrst allar aðstæður og reyna
að finna svæði þar sem unnt væri að safna
gögnum. Við þurftum að finna staði þar sem
væri hægt að komast að fornum jökulminjum
og sjávarseti á landi til að kanna hvaða upp-
lýsingar jarðlögin geyma um jöklabreytingar
og veðurfar síðustu árþúsundin og ártugþús-
undin. Við fórum því á staði, sem við vissum
frá loftmyndum og landkönnun að væru ís-
lausir, til að kanna möguleika til jarðfræði-
kortlagningar. í ljósi þess að 98% Suður-
skautslandsins er hulið ís og snjó og oft
hundruðir kflómetra milli auðra bletta má
ljóst vera að þetta kostar töluverða snún-
inga. Við teljum okkur þó geta vel við árang-
urinn unað. Við fundum tvö svæði við Suð-
urskautsskagann með útbreiddum jökul-
minjum og fornu sjávarseti með steingerðum
skeljum sem við getum notað til aldursgrein-
inga. Næstu mánuðir munu fara í gagnaúr-
vinnslu en ég er sannfærður um að þegar við
snúum aftur næsta vetur verðum við vel und-
50