Fréttatíminn - 12.06.2015, Blaðsíða 33

Hagkvæm
bílafjármögnun
fyrir viðskiptavini

Með reiknivélinni á arionbanki.is getur
þú skoðað greiðslubyrði og hvaða
fjármögnunarkostir henta þér.
Lúther. Hann naut þess að lifa og
starfa í fæðingarhríðum þeirra
sigurgöngu, sem á endanum leiddi
til sigurs klukkunnar yfir skýinu.
Vandinn blasti því við honum.
Lúther setti mál sitt fram sem
guðfræði og hélt því fram að
veröldin og við sjálf stýrðumst af
tveimur öflum jafn mikilvægum. Í
það minnsta auðveldaði það okkur
skilning á veröldinni og okkur
sjálfum að líta svo á. Við hefðum
annars vegar lögmál Móses og hins
vegar fagnaðarerindi Jesú Krists.
Lögmálið kenndi okkur lögmál
orsaka og afleiðinga í mannlegrar
tilveru. Þú skalt ekki gera þetta
heldur gera hitt. Ef þú gerir þetta
þá munt þú kalla þetta yfir þig.
Lögmál Móses er eins og manúell
fyrir lífið; segir okkur skýrt og
skilmerkilega hvernig það virkar.
Móses er klukka.
Jesús er hins vegar ský. Hann
heldur því fram að þótt Móses segi
okkur að grýta konuna fyrir syndir
hennar þá getum við líka fyrirgefið
henni og sleppt að myrða hana fyrir
að hafa elskað vitlausan mann.
Jesús setur kærleikann yfir lög-
málið. Lögmál Móses gildir fyrir
allt í lífinu nema kærleikann. Hann
er fer eftir eigin lögmálum. Og það
er fagnaðarerindið.
Lúther vildi skipa þessu tvennu
á sinn stað í tilverunni. Hann sagði
sem svo að þótt að okkur bæri
náttúrlega að fylgja fagnaðarer-
indinu og fyrirgefa þeim sem brytu
gegn okkur, þá væri það nú einu
sinni svo að mannfélagið myndi
seint ganga upp ef þetta væri
okkar eina leiðarljós. Illt fólk myndi
ganga á lagið og misnota traust
okkar og kærleika. Við þyrftum því
að hafa lög og reglur í samfélaginu
og lögreglu til að viðhalda skikk.
Og Lúther ráðlagði fólki að ráða
Móses í lögguna – ekki Jesús. Jesús
gæti ekki bælt samkennd sína með
glæpamönnunum og myndi sýkna
þá alla. Hvernig er hægt að dæma
nokkurn mann fyrir að vera mann-
legur? Betra væri að Jesús hefði
auga með Móses og gætti þess að
hann færi ekki offari í refsigleði
sinni.
Í einkalífinu ráðlagði Lúther
fólki að reyna eftir bestu getu að
fylgja lögmálum Móses, en minnti
jafnframt á að það væri lífsins
ómögulegt fyrir nokkurn mann.
Manninum væri áskapað að gera
til sín meiri kröfur en hann gæti
staðið undir. Hann er með of veika
lund, segir viljinn. Hann er með
of þrjóskan vilja að mati lundar-
innar. Þess vegna sagði Lúther
fólki að hleypa Móses ekki inn í
samviskuna. Í samviskunni skyldi
fagnaðarerindið eitt ríkja með sinni
miklu mildi. Þeir sem bera lög-
málið í samviskunni dæma sig og
aðra svo hart að þeir brenna upp í
reiði. Fagnaðarerindið er einskonar
mótefni við grimmd lögmálsins.
Tannhjólin í skýinu
Marteinn Lúther lifði á vatna-
skilum í hugmyndaheimi Vestur-
landa. Endurreisn þekkingarheims
Grikkja var farin að grafa undan
hugmyndum miðaldakirkjunnar.
Hún drottnaði ekki lengur yfir allri
þekkingu. Skýið gat ekki lengur
sagt klukkunni hvað tímanum
leið. Það var frekar svo að klukkan
væri farin að útskýra hreyfingar
skýsins.
Segja má að ævistarf Lúthers
hafi verið að skipa skýinu til sætis
þar sem það fékk að vera í friði
fyrir klukkunni. Hann gerði trúna
einkanlega og hafnaði veraldlegri
stöðu hennar. Hann gaf furstunum
hina ytri veröld að leika sér að og
fræðimönnunum að útskýra. Ein-
hverjum öldum síðar varð þessi
viðskilnaður fullkomnaður með því
að trúin gaf vísindum eftir allt sem
þau töldu sig geta útskýrt en sætti
sig við takmarkað hlutverk í því
sem eftir var. Trúin á heima í þeim
kimum óvissunnar þar sem við
kunnum ekki einu sinni að orða
spurningarnar. Hvað þá að ímynda
okkur í hverju svörin gætu verið
fólgin.
Þegar Karl Popper talaði
um klukkur og ský voru þessi
vatnaskil löngu að baki. Ástæða
þess að hann stillti upp skýjum og
klukkum í máli sínu; var að honum
fannst mikilvægt að við gerðum
okkur grein fyrir að ekki mætti
útskýra allt gangverk sköpunar-
verksins út frá lögmálum klukk-
unnar. Mörg fyrirbrigði, og þar
með við sjálf, værum ský en ekki
klukkur. Mestu mistök mannkyns
hefðu verið framin af fólki sem
vildi þröngva gangverki klukkunn-
ar upp á skýið. Og mesta blindan
væri sú að sjá ekki skýið sem ský
vegna þess að við erum alltaf að
leita að tannhjólunum.
Rót andlegs hruns
Þið megið ekki halda að ég sé
að tala um klukkur og ský sem
vísindi og trú. Það eru miklu fleiri
ský en þau sem englar setjast á og
trúarbrögð eru oftar jarðbundnar
og miskunnarlausar klukkur en
loftkennd ský. Að sama skapi
innihalda vísindin frjórri hugsanir
um hegðun skýja en flest kirkju-
þing. Ég nefndi Martein Lúther
og vatnaskilin í baráttunni um
ráðandi stöðu í hugmyndaheimi
Vesturlanda til að sýna hversu víða
þessi hugmynd um tvo aðskilda
hugmyndaheima hefur skotið
rótum. Hana má finna í lífsspeki,
heimspeki, bókmenntum, guð-
fræði, vísindaheimspeki og hvar
sem er annars staðar. Hún er sam-
mannleg upplifun á skynjun okkar
á heiminum. Það á bæði við um til-
vist þessara tveggja heima og eins
vitneskjuna um eilíf átök millum
þeirra. Hvernig skýið vill stjórna
klukkunni og klukkan að útskýra
skýið.
Ástæðan fyrir að ég dró ykkur
þessa löngu leið var að ég vildi út-
skýra hvernig rekja má hið andlegt
hrun að baki niðurbrots matvæla-
framleiðslu, -dreifingu, -sölu og
neyslu til þess að klukkan hefur
marga undanfarna áratugi reynt
að stjórna veröld sem tilheyrði
skýinu. Um það mun ég fjalla
nánar í næstu viku.
... hann [Werner Herzog]
bendir á að nafngiftin
homo sapiens, eða hinn
vitiborni maður, er ekki
eitthvað sem við áunn-
um okkur. Það kallar
okkur enginn þessu
nafni nema við sjálf.
matartíminn 33 Helgin 12.-14. júní 2015