Frjáls verslun - 01.09.2008, Qupperneq 10

10 F R J Á L S V E R S L U N • 8 . T B L . 2 0 0 8
RitstjóRnaRgRein
NORNAVEIÐAR Í KREPPUNNI:
Leitað logandi ljósi að sökudólgum
En hver ber
ábyrgðina? Hverjir
eru sökudólgarnir?
Ég held að þessi
leit standi lengi yfir.
Gamlir pólitíkusar eru
hins vegar byrjaðir
að slá keilur og
krossfesta.
Þjóðin leitar nú logandi ljósi að sökudólgum út
af falli bankanna. Davíð Oddsson seðlabankastjóri sýnist
helsta skotmarkið. Svo er að skilja á gömlum pólitískum
andstæðingum hans að þetta sé allt honum að kenna.
Þetta er auðvitað mjög ódýr skýring. Ég held hins vegar
að leitin eigi eftir að taka langan tíma og kannski hittir
þjóðin sig sjálfa fyrir í þeirri leit. Og líklegast er verið að
leita langt yfir skammt; við erum of upptekin af okkar
eigin landi; það er heimskreppa og það varð ekki við
neitt ráðið þegar fellibylurinn fór af stað. Það er gott að
hugsa út fyrir rammann. Ég hef hins vegar sagt það áður
að ef Davíð ber ábyrgð á einhverju er það að hafa ekki
byrjað undirbúning fyrir nýjan gjaldmiðil meðan hann
var forsætisráðherra og efnahagsástandið var stöðugt.
Það var fyrirsjáanlegt að krónan væri allt of lítil mynt
eftir íslensku útrásina. Það átti að segja bönkunum að
þeir væru of stórir fyrir okkur og við gætum
ekki bakkað þá upp með nægilegu lausafé
og gjaldeyrisvarasjóði; þeir þyrftu helst að
vera skráðir úti.
en Það er Þetta með ábyrgðina.
Hver ber ábyrgðina á útrásinni? Voru það
þeir sem gerðu EES-samninginn, Davíð
og Jón Baldvin? Sá samningur er forsendan
fyrir útrásinni. Sá samningur gekk út á stór-
aukið frelsi, m.a. frjálsa fjármagnsflutninga
innan svæðisins. Þar með gátu bankarnir
og kaupahéðnarnir hafið útrás. Ég er efins
um að eitthvert opinbert apparat, eins og
Seðlabankinn og Fjármálaeftirlitið, hefði
getað bannað t.d. Jóni Ásgeiri Jóhannessyni
og öðrum útrásarvíkingum að fjárfesta í
útlöndum og taka erlend lán að vild – ef einhver útlendur
banki vildi á annað borð lána þeim. Sama með bankana,
hver átti að banna íslensku bönkunum að sækja fram
og stækka út til Evrópu? Enginn. EES-samningurinn er
sá gjörningur sem hefur veitt mestu frelsi inn í íslenskt
samfélag og íslenskt viðskiptalíf. Frelsið gekk út á að leyfa
viðskiptalífinu að láta ljós sitt skína. Og þegar menn tala
um skipbrot er mikilvægt að hafa í huga að frelsi í heims-
viðskiptum ætti frekar að auka en hefta. Engu að síður
hamast núna allir við að sparka í frjáls- og markaðshyggj-
una fyrir að leyfa markaðsöflunum að njóta sín.
Áfram með leitina að sökudólgunum. Hver
ber ábyrgðina? Alþingi, ríkisstjórnin, Fjármálaeftirlitið,
Seðlabankinn, útrásarvíkingarnir, bankarnir eða kannski
bara þjóðin sjálf? Þjóðin var mjög meðvirk í gullæðinu.
Og hvað með stóru útlendu bankana sem dældu í okkur
fé? Þeir verða auðvitað að taka skellinn ef kaupahéðn-
arnir og bankarnir geta ekki borgað. Þannig er það í
viðskiptum. Útlendu bankarnir tóku áhættuna en héldu
hins vegar að íslenska þjóðin „leyfði ekki“ íslensku bönk-
unum að fara á höfuðið. Og það þótt efnahagsreikningur
bankanna, hér heima og ytra, væri orðinn 20 þúsund
milljarðar, landsframleiðsla á Íslandi 1.200 milljarðar og
ríkisútgjöld um 480 milljarðar. Það er galið að halda að
300 þúsund manna þjóð geti staðið undir slíkum ofur-
skuldum bankanna. Enda á hún ekki að gera það. Þetta
voru viðskipti á milli stóru útlendu bankanna, stóru og
ríku strákanna á Íslandi og íslensku bankanna – og það
samkvæmt leikreglum EES-samningsins.
BrÁst fjÁrmÁlaeftirlitið? Það hafði full-
yrt hvað eftir annað að bankarnir væru traustir, stórir og
sterkir, og að þeir hefðu komið sterkir út úr álagsprófum.
Fjármálaeftirlitið gerði hins vegar ekki ráð fyrir að allar
lánalínur banka í heiminum þornuðu upp á sama tíma
og það kæmi harðasta heimskreppa í 150 ár þar sem hver
stórbankinn af öðrum riðaði til falls og þyrfti á ríkisað-
stoð að halda. Það má líkja þessu við prófanir á Kára-
hnjúkavirkjun, þar hafa margs konar tæknilegar prófanir
verið gerðar og ekki síst útreikningar varðandi arðsemina.
En það hefur engum dottið í hug að reikna út arðsemina
ef allt yrði vatnslaust á svæðinu; árnar þornuðu upp.
Ég ÁrÉtta samt að ég tel að Fjármálaeftirlitið
hefði átt að ýta við bönkunum og segja þeim að þeir væru
orðnir of stórir fyrir okkar hagkerfi og við gætum ekki
bakkað þá upp með krónuna sem gjaldmiðil. Bankarnir
sjálfir áttu hins vegar að vera búnir að ákveða að fara úr
landi; fara til evrunnar fyrst hún kom ekki til þeirra. Átti
Fjármálaeftirlitið að banna Landsbankanum að stofna
Icesave-reikningana með þeim hætti sem gert var og láta
bankann fara Kaupþings-leiðina? Ég held það hafi ekki
verið hægt vegna EES-samningsins. Gleymum ekki að
ábyrgð Bretanna sjálfra, sem lögðu inn á Icesave-reikn-
ingana, er hins vegar mest. Hvernig gátu þeir verið svo
vitlausir að setja í sumum tilvikum tugi milljarða, eins og
nokkur bæjarfélög gerðu, inn á þessa reikninga og halda
að því fylgdi engin áhætta? Þeir máttu vita að loforð um
góða ávöxtun, gull og græna skóga, þýddi áhætta.
en hver Ber ÁByrgðina? Hverjir eru söku-
dólgarnir? Ég held að þessi leit standi lengi yfir. Gamlir
pólitíkusar eru hins vegar byrjaðir að slá keilur og kross-
festa.
jón g. hauksson
Radisson SAS Saga Hotel
Sími: 525 9900
hotelsaga@hotelsaga.is
www.hotelsaga.is
P
IP
A
R

•
S
ÍA

•
7
18
48

andrúmsloft
á fundum
Nýtt
Fundargestir í einum af glæsilegum fundarsölum Radisson SAS Hótel Sögu láta fara vel
um sig og fylgjast með kynningu á stórum flatskjá. Umhverfið er glænýtt, allar
innréttingar, húsgögn og tækjabúnaður. Allir fundar- og ráðstefnusalirnir á Radisson SAS
Hótel Sögu hafa verið endurnýjaðir frá grunni. Salirnir eru fjölbreyttir og henta fyrir
fjölmenna fundi, fámenna fundi, morgunverðarfundi, hádegisverðarfundi, ráðstefnur og
aðalfundi. Veitingar eru í boði sem henta tilefninu og tæknimaður er til staðar svo allt
gangi snurðulaust fyrir sig.
Það er nýtt andrúmsloft á fundum og ráðstefnum á Radisson SAS Hótel Sögu.
FV0808X.indd 10 10/28/08 2:03:10 PM