Læknablaðið - 01.09.2014, Blaðsíða 11

LÆKNAblaðið 2014/100 443
Inngangur
Kannabis er samheiti yfir virk efni sem finna má í
plöntunni Cannabis sativa. Frá alda öðli hafa menn not-
að plöntuna til að breyta líðan eða komast í vímu. Í dag
er kannabis einn mest notaði vímugjafi í heiminum.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin áætlar að árlega noti 147
milljónir manna kannabis, eða rúmlega 2% jarðarbúa.1 Í
skýrslu Rannsókna og greiningar árið 2012 kemur fram að
tíðni notkunar á kannabis einu sinni eða oftar um æv-
ina hjá unglingum í 10. bekk á Íslandi var 9% árið 2009
og 7% árið 2012.2 Ætla verður að um nokkuð áreiðan-
legar tölur sé að ræða þar sem hlutfall grunnskólanema
sem hafa tekið þátt í könnuninni hefur verið afar hátt
og nam til dæmis 86% árið 2012.2
Talið er að tetrahydrocannabinol (THC) og skyld
virk efni í kannabis verki á viðtaka (CB1 og CB2) sem
finna má víða í líkamanum en enn er þó ekki vitað
hvaða hlutverki þeir gegna í mönnum.3 Þrátt fyrir út-
breidda notkun kannabisefna í mörgum löndum á síð-
ustu áratugum er enn margt óljóst um áhrif efna sem
bindast þessum viðtökum í líkamanum. Þar er bæði um
að ræða endogen (efni mynduð í líkamanum) og exogen
eða utanaðkomandi kannabinoid-efni. Mest er vitað
um virkni exogen efnisins delta-9-tetrahydrocannab-
inols (oftast vísað til þess sem THC).
Um áratugaskeið hafa vísbendingar verið um að
kannabis auki hættu á geðsjúkdómum, einkum geðrofi
(psychosis), sem gæti með tímanum þróast í geðklofa
hjá hluta slíkra einstaklinga. Árið 1987 birtist loks um-
fangsmikil ferilrannsókn, gerð á hermönnum í Svíþjóð,
sem kannaði þessi tengsl. Í rannsókninni var aðferðum
faraldsfræðinnar beitt til að kanna tengsl kannabis-
notkunar og þróunar geðklofa í kjölfarið í fjölmennu
þýði.4 Niðurstöðurnar mörkuðu viss tímamót í þekk-
Á síðustu 30 árum hefur vísbendingum fjölgað um að kannabisreykingar
auki hættu á geðrofi (psychosis) sem geti þróast áfram í geðklofa hjá hluta
slíkra einstaklinga. Síðasta áratug hafa verið birtar margar rannsóknir sem
skýra tengsl kannabis og geðrofs. Markmið þessarar yfirlitsgreinar er að
taka saman og fjalla um þessi tengsl. Farið er yfir niðurstöður 14 ferilrann-
sókna á 9 rannsóknarþýðum og 9 tilfellaviðmiðarannsókna. Þegar niður-
stöður þeirra eru teknar saman styðja þær ótvírætt að notkun kannabis
sé sjálfstæður áhættuþáttur fyrir geðrof og að öllum líkindum einnig fyrir
þróun langvinnra geðrofssjúkdóma eins og geðklofa. um skammtaháð
samband er að ræða þar sem áhættan eykst með tíðari neyslu. Einnig
sýna rannsóknir að notkun kannabis á unglingsaldri hefur sterkari tengsl
við geðrof en neysla sem hefst á fullorðinsárum. Frekari rannsókna er
þó þörf enda geta geðrofssjúkdómar verið lengi í þróun og vandasamt
að mæla skýribreytu og svarbreytu og flókið samband þeirra. Við teljum
mikilvægt að auka þekkingu almennings á alvarlegum afleiðingum kanna-
bisnotkunar og þeirri staðreynd að ekki er hægt að spá fyrir um hverjir
þeirra sem nota efnið reglulega veikist af skammvinnu geðrofi og hverjir af
langvinnum geðrofssjúkdómi.
ÁGRIp
ingarleit á þessu sviði. Rannsóknin sýndi að endurtekin
neysla kannabisefna eykur hættu á geðrofi og í kjölfarið
hættu á alvarlegum geðrofssjúkdómi eins og geðklofa
hjá ungum karlmönnum. Síðan hafa birst margar rann-
sóknir sem styrkja meginniðurstöður sænsku her-
mannarannsóknarinnar og verða þær kynntar í þessari
yfirlitsgrein. Einnig hafa verið birtar fjölmargar rann-
sóknir sem styðja að notkun kannabisefna geti valdið
versnun á geðrofssjúkdómi hjá þeim sem hafa greinst
með slíka sjúkdóma, svo sem geðklofa. Þó hafa verið
deilur um hvort tengslin felist frekar í því að kannabis
valdi geðrofi eða hvort fylgnin kunni að skýrast af því
að þeir sem fara í geðrofsástand séu líklegri til að nota
efnið en aðrir og notkunin auki í raun ekki hættuna á
geðrofi. Ferilrannsóknir eru öflugasta rannsóknarsniðið
til að varpa ljósi á þessi tengsl. Í þessari grein eru teknar
saman og fjallað um helstu niðurstöður rannsókna sem
birst hafa um tengsl kannabisnotkunar, geðrofs og geð-
klofa.
Aðferðir
Gerð var gagnaleit þann 15.01.2013 og aftur 01.10.2013
í gagnasafninu PubMed með leitarskilyrðunum ,,Schi-
zophrenia and Disorders with Psychotic Features AND
Cannabis“ og ,,Schizophrenia and Disorders with
Psychotic Features AND Marijuana abuse“. Þegar búið
var að taka út greinar sem komu fram tvisvar stóð eftir
801 grein frá árunum 1962-2013. Valdar voru greinar með
ensku ágripi og á ensku sem fjölluðu um notkun kanna-
bis og afleiðingar hennar meðal manna. Alls voru 408
ágrip lesin og 111 greinar valdar til frekari yfirferðar.
Við val greina var meðal annars tekið tillit til fjölda til-
Greinin barst
9. mars 2014,
samþykkt til birtingar
2. júlí 2014.
Engin hagsmunatengsl
gefin upp.
Eykur notkun kannabis hættu
á geðrofi og þróun geðklofa?
Arnar Jan Jónsson1 læknanemi, Hera Birgisdóttir1 læknanemi, Engilbert Sigurðsson1,2 læknir
1Læknadeild
Háskóla Íslands,
2geðsviði Landspítala.
Fyrirspurnir:
Engilbert Sigurðsson
engilbs@landspitali.is
Y F I R L I T
NÝ
ÁBENDING
Strattera er nú eina lyfið sem
samþykkt er til að hefja meðferð við
ADHD hjá fullorðnum
Heimildir:
1. www.serlyfjaskra.is. 2. Michelson D et al. Biol Psychiatry 2003; 53(2): 112–20.
3. Young JL et al. Clin Neuropharmacol 2011; 34(2): 51– 60. 4. Adler LA et al. J Clin Psycho Pharmacol 2009; 29(1): 44–50.
5. Adler LA et al. J Clin Psychiatry 2005; 66(3): 294 –9. 6. Adler LA et al. J Atten Diord 2008; 12(3): 248–53.
– Fyrsta og eina lyfjameðferðin fyrir fullorðna með ADHD sem
tilheyrir ekki flokki örvandi lyfja1
– Dregur úr helstu einkennum ADHD og veitir stöðuga stjórn á
einkennum allan daginn yfir lengri tíma, borið saman við lyfleysu2-6
– Tekið einu sinni á dag1
– Hefur staðfestar upplýsingar varðandi öryggi og þol sem sýna að
Strattera er góð meðferð fyrir sjúklinga sem þjást einnig af félagsfælni
og áfengissýki1
Með stöðugri stjórn
á einkennum vekur
ADHD minni athygli
Strattera
LIL130801