Læknablaðið - 01.09.2014, Blaðsíða 35

LÆKNAblaðið 2014/100 467
endurmenntun, meðal annars með þátttöku í námskeiðum og ráð-
stefnum erlendis sem þá var ekki algengt. En samtímis hélst sú
alúðlega umönnun sem gerði hjartadeildina að flaggskipi Land-
spítalans næstu áratugi.
Í landinu var skolli n á kreppa þar sem skyndilega veiddist
engin síld, og gengi íslenskrar krónu fellt um helming. Vegna fjár-
skorts var neyðarvagn byggður á trésmíðaverkstæði spítalans. Sá
var engin smásmíði því að hin öldnu rafloststæki vógu 50 kíló og
þar við bættist súrefniskútur og ýmis áhöld. Vagninn var skírður
Stóri Kláus! (mynd 2)
Hjartaþræðingar
Forssman3 þræddi sitt eigið hjarta 1929 og Cournand4 lýsti þræð-
ingu hægri hluta hjartans hjá mönnum 1941. Þeir fengu Nóbels-
verðlaunin fyrir vikið.
Prófessor Sigurður Samúelsson var næmur á framfarir í lyf-
læknisfræði og lagði drög að hjartaþræðingastofu á Landspítal-
anum ásamt Ásmundi Brekkan prófessor á röntgendeild og fleiri
góðum mönnum. Þegar árið 1966 var keypt röntgenborð með C-
armi sem hafði 32 mm kvikmyndavél á öðrum enda og röntgen-
lampa á hinum og sett niður í smáskika framan við verðandi hjarta-
deild (mynd 3). Sigurður kom til leiðar við próf. John Goodwin
yfirlækni hjartadeildar á Hammersmith-spítalanum í London að
undirritaður, sem þá var aðstoðarlæknir þar, yrði þjálfaður í alls
kyns hjartaþræðingum hjá fullorðnum og börnum.
Þótt þræðingastofan væri formlega opnuð 13. júní 1969 varð bið
á fyrstu formlegu þræðingunni. Hjartaþræðing er teymisvinna en
ekki voru heimildir til ráðninga annarra en læknisins. Djúp kreppa
var í landinu, eins og áður sagði. Unnur Sigtryggsdóttir hjúkr-
unarstjóri á hjartadeildinni lánaði rannsóknarstofunni hjúkrunar-
fræðinginn Sigrúnu Gísladóttur. Gísli Blöndal hagsýslustjóri hafði
alræðisvald um nýráðningar ríkisstarfsmanna og með fortölum
tókst að fá eina stöðuheimild tæknimanns, Viktors Magn ússonar,
nánast einu viðbót ársins hjá ríkinu! Fóru þau Sigrún og Viktor nú
á námskeið á Hammersmith og komu heim með slatta af notuðum
æðaleggjum sem þau fengu í nestið, en í þá daga voru æðaleggir
til þræðinga margnotaðir, látnir liggja í bakka með sóttvarnarlegi.
Ekki voru til mælitæki til blóðfræðilegra rannsókna (þrýstings- og
súrefnismælinga) né æðaleggir og önnur áhöld. Keyptir voru tveir
einfaldir þrýstingsmælar, þriggja rása síriti og sýni voru mæld í
tækjum rannsóknadeildarinnar. Flest skurðáhöld voru aflagðar
græjur frá skurðdeildinni.
Ásmundur Brekkan hafði þrætt upp í ósæð til að taka æða-
myndir en fyrsta formlega hjartaþræðingin var 27. janúar 1970. Á
þeim tíma þurfti að skera inn á bláæð í olnbogabót til að komast í
hægri hluta hjartans, stungið í náraslagæð og með Seldinger-tækni
þrætt upp í vinstra slegil. Útöndunarlofti var safnað í Douglas-
poka, þrýstingur og súrefnismettun mæld í öllum hjartahólfum
og meginæðum, útfall hjartans reiknað og tekin röntgenkvikmynd
þar sem þurfa þótti. Þrýstisprauta var fengin að láni hjá röntgen-
deildinni og fylgdi Ásdís Guðmundsdóttir röntgenhjúkrunar-
fræðingur með til frambúðar og röntgenlæknir stjórnaði mynda-
tökunni. Tveir meinatækninemar, Guðrún Bjarnadóttir og Þórdís
Kolbeinsdóttir, komu í starfsnám hjá okkur í lífeðlisfræði og ílent-
ust að námi loknu.
Eftir þessa erfiðu fæðingu dafnaði króginn hratt. Fyrsta árið
var gerð 51 þræðing til að rannsaka bæði sjúklinga með hjarta-
lokusjúkdóma en aðallega þó börn vegna meðfæddra hjartagalla.
Allir voru reiðubúnir að koma utan vinnutíma þegar nýfædd börn
þurftu þræðingu þótt bakvaktir væru ekki í boði. En nú duga oft-
ast ómskoðanir af hjarta en þær uppgötvuðust síðar og þróuðust
þá undir handleiðslu Ragnars Danielsen.
Með tilkomu hjartarannsóknastofunnar var unnt að stofna á
lyflækningadeildinni nýtt starfsstig milli kandídats og sérfræð-
ings, stöðu aðstoðarlæknis, og átti hann kost á að hafa umsjón með
nokkrum legusjúklingum auk þess að framkvæma ýmsar rann-
sóknir, meðal annars þræðingar á hægri hluta hjartans.
Mason Sones í Cleveland í Bandaríkjunum hafði 1958 lýst
hvernig mætti greina þröngar og lokaðar kransæðar með því að
sprauta skuggaefni inn í þær.5 Strax á öðru ári stofunnar var farið
að framkvæma kransæðaþræðingar. Algengast var að nota svo-
nefnda Judgkins-tækni með stungu í náraslagæð, en Guðmundur
Oddsson, sem hafði lært hjá Sones, notaði aðferð hans en þá var
skorið inn á handleggsslagæð. Nú voru komnir til landsins fleiri
læknar sem voru þjálfaðir í hjartaþræðingum, þeir Kjartan Pálsson,
Magnús Karl Pétursson og Ólafur Stephensen barnahjartalæknir.
Með batnandi árangri í hjartaskurðlækningum fjölgaði hjarta-
þræðingum hröðum skrefum, sérstaklega kransæðamyndatökum
og stúlkurnar okkar urðu að byrja kl. 6 á morgnana til að gera
allt klárt. Eftir 5 ár var hætt að lána okkur þrýstidæluna og óhag-
kvæmt þótti að endurnýja röntgenlampa í borðinu og þræðingum
því holað niður í einu stofuhorni á röntgendeildinni, nema barna-
þræðingum og gangráðsígræðslum sem fengu að vera áfram uppi
á fjórðu hæðinni næstu 5 árin. Í óefni stefndi þegar röntgenlýsing
var orðin svo dauf að allar myndir svifu í þoku (fækkun þræðinga
árið 1985 sem sést á mynd 4 var vegna úr sér genginna tækja).
Loks árið 1986, eftir 15 ár og fleiri en 3000 hjartaþræðingar, tókst
að fá fullkomna hjartaþræðingastofu sem fyrsta skref í flutningi
opinna hjartaaðgerða til Íslands og til að hægt væri að hefja svo-
nefndar innæðaaðgerðir í hjartaþræðingu (mynd 4).
Mynd 2. Heimasmíðaður neyðarvagn (teikning höfundar).
Í T i l E F n i 1 0 0 Á R a Ó S l i T i n n a R Ú T G Á F U l æ k n a b l a ð S i n S