Læknablaðið - 01.09.2014, Blaðsíða 34

466 LÆKNAblaðið 2014/100
Hjartalækningar fyrir hálfri öld
Árni kristinsson
próf. emer. fyrrv. yfirlæknir
á hjartadeild Landspítalans
kristinsson@simnet.is
Á tuttugustu öldinni leiddu miklar framfarir á flestum sviðum
læknavísinda til lækkandi nýgengi og dánartíðni vegna sjúkdóma.
En einn vágestur, hjarta- og æðasjúkdómurinn, fór um miðja öld-
ina að færast í aukana og varð að faraldri sem menn stóðu varnar-
lausir gegn.
Á Íslandi voru hjartalækningar ekki fyrirferðarmiklar fyrir
hálfri öld þegar höfundur var unglæknir á Landspítalanum.
Sjúklingar með kransæðastíflu lágu á almennri lyflækningdeild
í gamla spítalanum, fastir í rúminu fyrstu vikuna, og næstu tvær
eða þrjár með hægt vaxandi fótaferð. Meðferð, auk rúmlegu, var
súrefni í nös, nítróglycerín, digitalis, kínidín og kúmadín-lyf. Þeir
máttu reykja að vild alveg fram í andlátið. Um fjórðungur dó í
legunni.1 Einu rannsóknirnar voru röntgenmynd og hjartalínurit.
Ritin voru tekin á filmustrimil sem kandídat á vakt framkallaði í
myrkrakompu niðri í kjallara þegar tóm gafst til, oftast um nótt-
ina, klippti niður og hefti á blað fyrir morgunstofuganginn.
Hjartadeild á Landspítalanum
Á sjötta áratugnum kom í ljós að halda mætti blóðrásinni gang-
andi með hjartahnoði og gefa raflost, hvort tveggja án þess að opna
brjóstkassann. Julian birti árið 1961 grein um jákvæðan árangur af
hjartagjörgæslu sem fólst í að vista sjúklinga með bráðan krans-
æðasjúkdóm nálægt hjúkrunarmiðstöð svo að mætti endurlífga
þá.2
Árið 1966 voru opnaðar tvær lyflækningadeildir á Landspítal-
anum á fjórðu hæð í nýbyggingu þar sem nú eru 14 E og 14 G.
Ryk var dustað af Lown rafloststæki og hjartasírita sem Snorri P.
Snorrason prófessor hafði látið kaupa og undirritaður kom heim og
hélt námskeið í endurlífgun. Hjartadeild var svo formlega stofnuð
13. júní 1969. Við fjögur sjúkrarúm voru hjartasíritar, tengdir við
stjórnstöð inni á hjúkrunarmiðstöðinni (mynd 1). Deildin var
undir dyggri stjórn Unnar Sigtryggsdóttur hjúkrunardeildarstjóra.
Hún sá um að hjúkrunarfræðingarnir væru í stöðugri þjálfun og
Fyrir hálfri öld var fárra kosta völ í rannsókn og meðferð hjartasjúklinga.
En með kennslu í endurlífgun, raflostsmeðferð og stofnun sérhæfðra
hjartadeildar með hjartagjörgæslu lækkaði dánartíðni vegna bráðrar
kransæðastíflu. Stórt skref var stigið með tilkomu hjartarannsóknarstofu
þar sem fram fór þræðing til greiningar á meðfæddum göllum og sjúk-
leika í hjarta, ásamt ígræðslu gervigangráða. Kransæðamyndatökur ruddu
braut fyrir víkkanir og skurðaðgerðir á þrengslum í æðunum. Greining og
meðferð hjartalækna á áhættuþáttum hjarta- og æðasjúkdóma sneri vörn í
sókn gegn háskalegum faraldri æðakölkunar.
LÆKNAbLAðIð hefur komið út síðan 1915 og í þessum 100. árgangi blaðsins eru
greinar sem ritstjórnin hefur kallað eftir af því tilefni. Höfundar greinanna skrifa um
ýmis málefni sem snerta lækna, félagsleg, söguleg og fræðileg.
Ágrip
Mynd 1. Stjórnstöð á hjúkrunarvakt.
S a G a l æ k n i S F R æ ð i n n a R