Læknablaðið - 01.09.2014, Blaðsíða 17

svipaðri stærðagráðu í flestum rannsóknunum. Í öðru lagi er tíma-
sambandinu milli skýribreytu (kannabis) og svarbreytu (geðrof)
gerð góð skil í flestum ferilrannsóknanna. Oft hefur hugmyndin
um sjálflyfjun (self-medication hypothesis) verið nefnd í þessu rann-
sóknarsamhengi. Samkvæmt henni eru þeir sem veikjast af geð-
rofi líklegri til að nota kannabis eftir að einkennin koma fram, til
að draga úr geðrænum einkennum veikinda sinna.34,35 Marktæk
fylgni kannabisnotkunar og geðrofs þegar tekið hefur verið til-
lit til tímasamhengisins á milli notkunar efnanna og geðrofs í
ferilrannsóknum styður ekki þessa kenningu. Í þriðja lagi kemur
fram skammtaháð samband í mörgum af rannsóknunum.9,13,18,19
Það styður að kannabis hafi áhrif á geðrof þar sem áhætta reynist
aukast í samhengi við aukna tíðni kannabisneyslu og er almennt
mest í ferilrannsóknum hjá þeim sem hafa verið í daglegri neyslu.
Í ferilrannsóknum kemur einnig fram að notkun kannabis á
unglingsaldri hafi sterkari tengsl við geðrof og þróun geðklofa en
þegar notkun þess hefst fyrst hjá fullorðnum.19,20,24 Margt bendir
til þess að kannabisnotkun á unglingsaldri hafi víðtæk áhrif
á vitsmunaþroska og geti meðal annars valdið lakara minni og
einbeitingarskorti.36,37 Því er líklegt að miðtaugakerfi unglinga sé
viðkvæmara fyrir eitrunaráhrifum kannabis en miðtaugakerfi
fullorðinna, sem skýri sterk tengsl kannabisnotkunar unglinga og
þróunar geðrofssjúkdóma í kjölfarið. Rannsóknir sem gerðar hafa
verið á þéttni kannabisviðtaka í miðtaugakerfinu benda til þess að
hún sé mest á fósturstigi en minnki jafnt og þétt þangað til fullorð-
insaldri er náð.38 Notkun kannabis á þeim tíma, áður en þéttni við-
takanna nær lágmarki sínu, gæti því fremur útsett unglinga fyrir
ýmsum kvillum í miðtaugakerfinu, til dæmis geðrofssjúkdómum,
en fullorðna notendur. Tilgátur eru uppi um að röskun á sam-
spili cannabinoidviðtaka (CB1 og CB2) og dópamínviðtaka hafi
áhrif á þróun geðrofssjúkdóma.39 Rannsóknir hafa sýnt að teng-
ingar taugasíma í heila einstaklinga sem hófu kannabisnotkun á
unglingsaldri voru færri á vissum svæðum borið saman við við-
miðunarhóp.38 Félagsleg áhrif kannabisnotkunar kunna einnig að
vera háð aldri og það kann að skipta máli í þessu samhengi. Fólk
sem hefur notkun þess á unglingsaldri kann að vera líklegra til að
falla út úr skóla og einangrast félagslega fyrr en hinir sem hefja
notkun á fullorðinsaldri. Það kann vitaskuld að skipta máli hvað
varðar þróun geðrofssjúkdóma.
Þó svo að niðurstöður ferilrannsóknanna séu nokkuð sam-
hljóma má þó benda á nokkrar takmarkanir sem erfitt er að yfir-
stíga að fullu. Í fyrsta lagi meta þátttakendur þar kannabisnotkun
nær alltaf eftir minni og því er viss hætta á minnisbjögun. Hins
vegar er afar ólíklegt að hún sé á þann veg að tengsl kannabisnotk-
unar og geðrofs verði ofmetin fyrir vikið. Miklu líklegra er raunar
að notkun vímugjafa sé almennt frekar vanmetin en ofmetin af
notendum í faraldsfræðirannsóknum líkt og almennt gildir um
slíka svörun í klínískum aðstæðum. Í öðru lagi er meginsvar-
breyta flestra rannsóknanna einkenni geðrofs sem þarf ekki í
öllum tilvikum að þróast yfir í eiginlegan geðrofssjúkdóm eins
og geðklofa. Í nýlegri rannsókn var rúmlega 18.000 einstaklingum
fylgt eftir sem höfðu greinst með geðrof af völdum einhvers til-
tekins vímuefnis og mælt hversu hátt hlutfall þeirra veiktist síðar
af geðklofa.40 Einstaklingar sem höfðu fengið geðrof vegna kanna-
bisnotkunar voru í mestri áhættu á að þróa með sér geðklofa, eða
46% notenda.40 Aðrar rannsóknir hafa gefið svipaðar niðurstöður
og sýnt að einkenni kannabistengds geðrofs geta verið langvinn
og leitt til langvinns geðrofssjúkdóms eins og geðklofa.41,42
Safngreining sem birtist árið 2007 tók saman þær ferilrann-
sóknir sem þá höfðu birst um tengsl kannabisnotkunar og geð-
rofs.43 Í ljós kom að safnlíkindahlutfall þeirra sem höfðu einhvern
tímann notað kannabis var tæplega helmingi hærra en hjá við-
miðunarhópnum: 1,4 (95%CI: 1,2-1,7) og tvöfalt hærra hjá þeim
notendum sem voru í mestri neyslu en hjá viðmiðunarhópnum: 2,1
(95%CI: 1,5-2,8). Höfundarnir komust að þeirri niðurstöðu að enn
væri ekki hægt að segja til um hvernig eða hvort kannabis valdi
geðrofi en vísbendingarnar væru sterkar og því mikilvægt að vara
ungt fólk við þeirri hættu á geðrofi sem kann að fylgja neyslu
kannabisefna. Önnur safngreining árið 2011 komst að þeirri nið-
urstöðu að aldur við fyrsta geðrof var 2,7 árum fyrr hjá þeim sem
notuðu kannabis samanborið við þá sem ekki höfðu notað það.44
Flestar þær tilfellaviðmiðarannsóknir sem gerðar hafa verið
sýna fram á marktæk tengsl kannabisnotkunar við geðrof og
styðja að kannabisnotkun geti leitt til geðrofs. Áhættuhlutföllin
eru einnig í samræmi við niðurstöður ferilrannsóknanna. Í þeim
tilfellaviðmiðarannsóknum er þó erfiðara að draga skýrar álykt-
anir um samhengið vegna þess að áreiðanlegar mælingar á skýri-
breytu (kannabis) og samhengi þess við tímasetningu geðrofs-
einkenna skortir enn frekar en í ferilrannsóknum. Þegar álykta á
um orsakasamhengi milli skýribreytna og svarbreytna eru fram-
skyggnar ferilrannsóknir heppilegra snið en tilfellaviðmiðaðar
þversniðsrannsóknir.
Bent hefur verið á að ef orsakatengsl væru á milli kannabis og
geðrofs ætti algengi geðrofs að sveiflast samhliða breytingum á
kannabisnotkun á síðustu áratugum.45 Það er hins vegar mikil
einföldun þar sem flókið samhengi virðist vera hér á milli. Geð-
rofssjúkdómar geta tekið langan tíma að þróast og það er vanda-
samt að mæla skýribreytu og svarbreytu af nákvæmni, og þó sér-
staklega samhengið á milli þeirra. Einnig flækir málið að geðklofi
er sjaldgæfari en geðrofseinkenni en á hinn bóginn stöðugri og
áreiðanlegri svarbreyta en geðrof. Í sumum greinum benda rann-
sakendur á að algengi langvinnra geðrofssjúkdóma á geðdeildum
endurspegli ekki algengi skammvinns geðrofs eða geðrofsein-
kenna í samfélaginu og byrði kannabis í því samhengi sé því ef til
vill meiri en oft er talið.41,46,47
Flestir sem nota kannabis reglulega virðast stundum upplifa
væg en skammvinn geðrofseinkenni sem eru skammtaháð og
tengd styrk THC. Rannsóknir sem gerðar hafa verið á undanförn-
um árum benda til þess að styrkur THC fari víða vaxandi í þeim
kannabisefnum sem eru á markaði.48,49 Þetta er áhyggjuefni þar
sem THC er það efni í kannabisafleiðum sem eykur mest hættu á
geðrofi og þessi þróun gæti því orðið til þess að auka líkur á geð-
rofseinkennum hjá notendum. Í ljósi þeirra gagna sem við höfum
kynnt í þessari yfirlitsgrein teljum við afar mikilvægt að auka
þekkingu lækna, annarra heilbrigðisstétta og almennings á alvar-
legum afleiðingum reglulegrar kannabisnotkunar hjá unglingum
og ungum fullorðnum,50 og ekki síður á þeirri staðreynd að það
er ekki hægt að spá fyrir um hverjir í hópi notenda kannabisefna
veikist illa og til lengri tíma.
LÆKNAblaðið 2014/100 449
Y F I R L I T