Læknablaðið - 01.09.2014, Blaðsíða 28

460 LÆKNAblaðið 2014/100

S a G a l æ k n i S F R æ ð i n n a R
þrýstingi. Vísindamenn Hjartaverndar voru með þeim fyrstu til að
sýna fram á þetta og birta í vísindagrein í British Medical Journal
árið 1991, sem hlaut verðskuldaða athygli.23 Þetta var kannað að
nýju fyrir tímabilið 1981-2006 í samvinnu við enskan vísindamann,
Simon Capewell, sem þróað hafði reiknilíkan til að svara svip-
uðum spurningum (IMPACT model). Þar var einnig tekið mið af
meðferð á sjúkrahúsunum, svo sem lyfja- og skurðmeðferð. Niður-
stöðurnar sýndu að skýra mætti 73% af heildarlækkun út frá breyt-
ingum á áhættuþáttum: kólesteróli, reykingum, slagbilsþrýstingi
og aukinni hreyfingu. Þetta endurspeglast í 66% lækkun á nýgengi
kransæðastíflu á sama tímabili. Reikna mátti út að á árinu 2006
urðu nær 500 færri kransæðastíflutilfelli og 295 færri dauðsföll af
þeim sökum á Íslandi miðað við ef ástandið hefði haldist óbreytt
frá árinu 1981. Kólesteróllækkunin sem varð á þessu tímabili
skýrði næstum þriðjung þessa árangurs. Þetta átti sér stað þrátt
fyrir þá þyngdaraukningu sem varð á tímabilinu og aukningu
á sykursýki.24 Þessar niðurstöður undirstrika því mikilvægi lífs-
stílsbreytinga hjá íslensku þjóðinni fyrir fækkun kransæðatilfella
á Íslandi síðustu áratugina. Í framhaldi af þessu hafa Rósa Björk
Þórólfsdóttir, Karl Andersen og félagar spáð fyrir um líklegar
breytingar á tíðni kransæðasjúkdóma á Íslandi út frá mismunandi
þróun áhættuþáttanna. Ef allt færi á besta veg, reykingar tilheyrðu
liðinni tíð, kólesteról lækkaði í 4,5 mmól/l og þjóðin næði kjör-
þyngd, myndu ótímabær dauðsföll af völdum kransæðasjúkdóma
nánast hverfa í kringum árið 2040.
Einstakir áhættuþættir
Breytingar á áhættuþáttum hjarta- og æðasjúkdóma má sjá mynd-
rænt í Handbók Hjartaverndar sem gefin var út í tilefni af 40 ára
afmæli Rannsóknarstöðvar Hjartaverndar árið 2007 (hjarta.is/ut-
gafa/handbok-hjartaverndar). Hér verður lýst í stuttu máli breyt-
ingum á helstu áhættuþáttum samkvæmt gögnum Hjartaverndar
frá 1967 og ýmsum rannsóknum sem gerðar hafa verið á þeim.
Reykingar
Um 1970 reyktu um 60% miðaldra karla og um 45% kvenna á Ís-
landi en 20% beggja kynja voru stórreykingamenn sem reyktu einn
pakka á dag eða meira. Á næstu 30 árum lækkaði tíðni reykinga í
36% meðal karla og í 32% meðal kvenna. Fyrst og fremst fækkaði
þeim sem að reyktu lítið.26 Árið 2006 var þessi tala komin niður í
22%.24 Gögn Hjartaverndar sýndu að ævilíkur reykingafólks voru
mun styttri og hjá stórreykingafólki og að minnsta kosti 10 árum
skemmri miðað við þá sem aldrei höfðu reykt. Ávinningur af því
að hætta að reykja gat numið 4-7 árum eftir því á hvaða aldri hætt
var að reykja.27 Það er athyglisvert að áhættan á kransæðasjúk-
dómi fór vaxandi meðal kvenna með auknum fjölda sígaretta sem
reyktar voru dags daglega en karlar náðu hámarksáhættu við 15
sígarettur á dag.27
Á 10. áratug síðustu aldar var þriðja hvert dauðsfall í aldurs-
hópi 35-69 ára tengt reykingum og á þessum tíma dó að meðaltali
einn Íslendingur á dag úr reykingatengdum sjúkdómum (hjarta-
og æðasjúkdómum, lungnasjúkdómum og krabbameinum) sam-
kvæmt útreikningum Hjartaverndar.28 Fyrir árið 2006 þegar reyk-
ingatíðni karla og kvenna var komin niður í 22% voru að minnsta
kosti 100 færri dauðsföll á ári vegna reykingatengdra sjúkdóma.
Blóðþrýstingur
Hár blóðþrýstingur er einn af aðaláhættuþáttum hjarta og æða-
sjúkdóma, auk þess að vera áhættuþáttur fyrir heilablóðföll. Sam-
kvæmt gögnum úr Reykjavíkurrannsókninni hefur meðal slag-
bilsblóðþrýstingur 45-65 ára Íslendinga lækkað umtalsvert frá
árinu 1967 er hann var 140 mmHg hjá körlum og 145 mmHg kon-
um en árið 1987 var hann kominn niður í 135 mmHg hjá körlum
og 130 mmHg hjá konum. Árið 2007 var slagbilsblóðþrýstingurinn
hjá körlum kominn niður í 130 mmHg og 125 mmHg hjá konum.
Erfitt er að átta sig á hvers vegna þetta er en líklegt er að það megi
rekja til þátta eins og minnkandi saltneyslu þjóðarinnar eins og
kannanir Manneldisráðs frá árunum 2002 og 2011 benda til.29
Stjórnendur Hjarta-
verndar frá upphafi.
Myndin er tekin árið
2004. Efri röð frá
vinstri: Magnús Karl
Pétursson formaður
stjórnar 1990-1998,
Gunnar Sigurðsson
formaður stjórnar frá
árinu 1998, Vilmundur
Guðnason forstöðulækn-
ir frá árinu 1999, Ólafur
Ólafsson forstöðulæknir
1967-1972. Neðri röð frá
vinstri: Nikulás Sigfús-
son forstöðulæknir
1972-1999 og Sigurður
Samúelsson formaður
stjórnar 1964-1990.