Ægir - 01.03.2001, Síða 31

31
K Ú F I S K V E I Ð A R
ann og fara í nokkra róðra með
Fossánni á Þórshöfn. „Meðal ann-
ars þurfum við að meta veiðihæfni
plógsins á þessu nýja skipi og við
væntum þess að geta skoðað skel-
ina á meira dýpi en fimmtíu
metrum, en til þessa hefur kúskel
að stærstum hluta verið veidd hér
við land á fimm til fimmtíu metr-
um. Við strendur Ameríku er hún
hins vegar á allt að tvö hundruð
metra dýpi,“ sagði Guðrún. Þá
sagðist hún ætla að halda áfram
rannsóknum á lóðréttri hreyfingu
skeljarinnar í setinu, en slíkar
rannsóknir eru til dæmis ekki til í
Bandaríkjunum.
Guðrún fer ekki leynt með að
kúskelin sé afar skemmtilegt og
áhugavert viðfangsefni, sem full
ástæða sé til að beina frekar sjón-
um að. Hún segir að um stofn-
stærð kúskeljar við Ísland sé
margt óljóst. Miðað við þær rann-
sóknir sem til eru fyrir vestan,
norðan og austan er talið að stofn-
inn sé um ein milljón tonn, en sú
tala segir ekki alla söguna því
frekari rannsókna fyrir sunnan
land er þörf, en þar telur Guðrún
nokkuð öruggt að sé að finna
áhugaverð kúskeljamið. Miðað
við það verður að ætla að
kúskeljastofninn við Ísland sé
eitthvað á aðra milljón tonna.
Ein elsta dýrategund
jarðar
Það má með nokkurri vissu full-
yrða að kúskeljar sé að finna nán-
ast á öllu hafsvæðinu í kringum
Ísland. Út frá fyrirliggjandi rann-
sóknum er vitað að kúskelin lifir á
0-100 metra dýpi í sendnum leir-
botni, sandbotni eða skeljasand-
botni. Hún síar fæðuna úr sjónum
með hjálp tálknanna. Fæða skelj-
arinnar samanstendur af fínum
ögnum eins og plöntu- og dýra-
svifi, bakteríum og lífrænum leif-
um plantna og dýra.
Guðrún G. Þórarinsdóttir segir
að aldur kúskeljarinnar sé kapítuli
út af fyrir sig. Hún geti orðið yfir
tvö hundruð ára gömul og þar
með sé hún í hópi langlífustu
dýrategunda jarðarinnar. Sam-
kvæmt aldursgreiningu var
kúskel vestur á fjörðum metin
202ja ára gömul, hvorki meira né
minna. Guðrún orðar það svo að
kúskelin geti farið í nokkurskonar
dvala þar sem hún grefur sig nið-
ur í sandinn og andar þá loftfirrðri
öndun. Ekki er enn vitað hversu
langt niður í botninn hún fer eða
hversu lengi hún er niðri í einu,
en á þessum tíma gæti reynst erf-
iðara að veiða hana en ella.
Hægur vöxtur kúskeljar
Kúskelin er um margt merkilegt
fyrirbæri. Þegar hafður er í huga
þessi hái aldur skeljarinnar kemur
ekki á óvart að vaxtarhraðinn er
sérlega lítill. Og það segir
kannski allt sem segja þarf að
kynþroska verður kúskelin ekki
fyrr en 15-20 ára gömul. Sú stað-
reynd að kúskelin geti farið í
dvala í lengri tíma skýrir þennan
hæga vöxt að einhverju leyti. Og
að sjálfu leiðir að nýliðun stofns-
ins er mjög hæg. Því segir Guð-
rún G. Þórarinsdóttir að með
óheftri sókn sé út af fyrir sig hægt
að veiða stofninn upp á skömm-
um tíma. „Ég tel einsýnt að við
verðum að nýta þennan stofn af
skynsemi, það er að mínu mati
varhugavert að fara út í miklar og
óheftar veiðar. Þær þurfa að vera
sjálfbærar og því tel ég rétt að
miða árlegar veiðar við 2-3% af
áætlaðri stofnstærð.“
Og hún segir nauðsynlegt að
svæðaskipta veiðunum en með
þeim hætti verði tryggara en ella
að ekki verði gengið of nálægt
stofninum á vissum svæðum.
Miðað við fyrirliggjandi upp-
lýsingar um kúskelina við Ísland
segir Guðrún að auðugustu veiði-
svæðin séu við norðausturhornið,
til dæmis í Bakkaflóa og Þistil-
firði, og fyrir vestan megi nefna
svæði eins og Dýrafjörð, Arnar-
fjörð, Önundarfjörð og Horn-
strandir.
Eins og sjá má eru kúskeljar, eða „Arctica islandica“ eins og þær heita á latínu,
mismunandi að lit. Í skeljunum eru einskonar árhringir, en eftir því sem aldurinn
færist yfir verða hringirnir ógreinilegri og því erfiðara að aldursgreina skeljarnar.
Fróðleikur
um kúskel
Kúskel - eða kúfskel eins og hún er oftast
nefnd - finnst frá Hvítahafi og Barentshafi
suður til Cadizflóa á suðvesturströnd Spánar.
Þá er hana að finna í Eystrasalti, við strend-
ur Bretlands, Færeyja og Íslands. Þá er hún
við austurströnd Ameríku, frá Nýfundnalandi
í Kanada suður til Norður-Karolínu í Banda-
ríkjunum. Í bókinni „Sjávarnytum við Ísland“
kemur fram að við Ísland megi finna kúskel á
nánast öllu landgrunninu.
Á síðasta áratug var kúskeljaafli við Ísland
mestur árið 1996 eða rösk sex tonn. Á ní-
unda áratugnum hófst tilraunavinnsla á
kúskel á Suðureyri við Súgandafjörð, nánar
tiltekið árið 1987. Villi Magg ÍS stundaði
þessar tilraunaveiðar og aflaði nálægt einu
tonni það ár. Árið eftir var aflinn hins vegar
á fimmta tonn.
Frá árinu 1988 lágu kúfiskveiðar niðri á Ís-
landsmiðum til ársins 1995 þegar útgerð Æsu
ÍS hófst frá Flateyri. Sú útgerð fékk dapurleg-
an endi sumarið eftir þegar Æsan sökk.
Í margar aldir hefur kúskel verið notuð í
beitu hér á landi. Veiðar á kúfiski til beitu
náðu hámarki um 1930 en úr þeim dró smám
saman og áratug síðar voru þær að mestu
lagðar af.
M
yn
d:
S
ig
ur
ge
ir
S
ig
ur
jó
ns
so
n/
bi
rt
m
eð
l
ey
fi
H
af
ra
nn
só
kn
as
to
fn
un
ar
.