Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Síða 15

ÍSLENZK ÞJÓÐERNISMÁL
bókmenntir, verður ekki gefið hugboð um nema í skáldlegum myndum, og
hefur enginn lyft eins fornbókmenntunum og sett þær í eins rétt ljós og Hall-
dór Laxness í Islandsklukkunni, þar sem hann dregur upp þjóölífsmyndir frá
þeim tíma sem handritin voru flutt úr landi og upphefur með þær í baksýn
gildi fornra bóka sem hann nefnir íslands líf, ljós yfir Norðurlöndum, sál
Norðurlanda osfrv. og er í vængjuðum orðum að réttu lagi kjarninn úr niður-
stöðum fræðimanna af ýmsum þjóðum sem bezt hafa rannsakaö fornbók-
menntir íslendinga.
Þegar vér lítum á hina fornu bókmenntaauðlegÖ íslendinga má ekki sjá
hana frá of þröngu íslenzku sjónarmiði. Þessar bókmenntir eru að vísu að
meginhluta íslenzk sköpun, íslenzk verk með ákveðin íslenzk sérkenni, en rætur
þeirra liggja aftur í forneskju, suður á sléttur Evrópu. Þær eru að uppruna
arfur hins germanska kynstofns, ekki einasta ljós yfir Norðurlöndum, heldur
einnig hátindur germanskra bókmennta svo að þær væru án íslands fátæk
brot sem enga heild gætu myndaÖ. Þessu sjónarmiði til stuðnings mætti vitna
í fjölmarga erlenda fræðimenn en Andreas Heusler fremstan allra, fyrir utan
íslenzka fræðimenn. Orðrétt segir Heusler: „Aðeins hin fjarlæga norður-
byggð, ísland, bætir upp tjón annarra landa. Framlag íslands, einkum á 13.
öld, er yfirleitt forsenda þess að tala um samfelldan forngermanskan skáld-
skap. An íslands væri ekki að sjá nema strjála litbletti á auðum grunnfleti.. .“
(Die Altgerm. Dichtung, bls. 4—5). í bók sinni Ættasamfélag og ríkisvald
hefur Einar Olgeirsson varpað ljósi á þjóðfélagslegan uppruna fornbók-
mennta vorra og séreinkenni innan germanskrar samfélagsheildar, og á Njálu
sérílagi sem svanasöng ættarsamfélagsins forna sem hann telur hafa viðhald-
izt lengst á íslandi um leið og það náði þar mestum þroska. Að íslenzkum bók-
menntum stendur hinn germanski kynstofn en þær eru þroskaðasti ávöxtur
hans, hið fremsta sem hann hefur á miðöldum fram að færa gagnvart Grikkj-
um og Rómverjum, svo að aðrar hámenningar lífsheildir í Evrópu séu til-
nefndar. Af þessu leiðir að ekki Norðurlandaþjóðir einar heldur allar
germanskar þjóðir standa í þakkarskuld við íslendinga og verða, svo framar-
lega sem þær vilja komast eitthvað fyrir rætur sinnar eigin menningar, að
leggja stund á íslenzk fræði. En fremsta skyldan hvílir hér á oss sjálfum að
leggja fram okkar hlut til að rannsaka sögu vora og bókmenntir í samnorrænu
og samgermönsku ljósi og jafnvel víðara samhengi, en líta ekki á starf vort
að þessum rannsóknum frá of þröngum sjónarhól. Slíkt hlýtur að hefna sín
í því að vér berum rangt skyn á vorar eigin bókmenntir og stöðu þeirra í
heiminum. Einmitt fyrir það að íslenzkar bókmenntir standa svo djúpum
349