Tímarit Máls og menningar - 01.12.1961, Síða 58

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
um verðleika Bjarna Þorsteinssonar
og þá sérstaklega um gildi þjóðlaga-
söfnunar hans. Er hann eftir 25 ára
vinnu við söfnun sína, hafði tilbúið
hið mikla handrit sitt til útgáfu, er
prentað var í Kaupmannahöfn á ár-
unum 1906—09, voru uppi raddir um
vafasama gagnsemd þessa merka
fræðiverks. Einn andmælandi lét þau
orð falla um nótnatexta ritsins, að
þeir mundu „geta tæplega verið fyrir-
mynd fyrir væntanlegu lagsmíði né
heldur sýnt sögulega, hvernig tilfinn-
ing og smekkur manna fyrir söng hef-
ur verið hér á landi. Það geta nútíma
nótur yfir höfuð ekki sýnt“.
Furðulegt skilningsleysi skín út úr
þessum ummælum. Séu lög alþýðunn-
ar hvergi skrásett, getur ekki mynd-
azt nein skoðun um byggingu þeirra
né eðli, þá geta heldur ekki tónskáld-
in rennt grun í, hvernig feður þeirra
og forfeður hafa hagað tóniðkun
sinni, þá getur ekki myndazt nein
þjóðleg stefna í tónlist. Mestu meist-
arar allra tíma, eins og Bach, Handel,
Haydn, Mozart, Beethoven, Brahms,
Tschaikowsky, Sibelius og Bartók
hafa ausið af nægtabrunni þjóðlags-
ins og frjóvgað þar með list sinna
tóna. Þannig hafa þeir staðfest rétt-
mæti og nauðsyn þjóðlagsins fyrir
sanna, mikla og alþýðlega list.
Hin síðari mótbára fær heldur ekki
staðizt. Með skrásetningu þjóðlags-
ins fáum við vitneskju um bæði „til-
finningu og smekk manna“. Skap-
lyndi einnar þjóðar endurspeglast
ekki síður í þjóðlaginu en í sjálfu
móðurmálinu. Kraftmikill og heiður
tvísöngur íslands ber vott um líkam-
legt þrek og sálarlegan hreinleik.
Melismatískur stíll passíusálmalag-
anna sýnir innilega trúartilfinningu
og frjóan, skapandi smekk. Og kvadr-
antískur parlando-stíll rímnalaganna
ber með sér sterka löngun til fjörlegra
viðbragða, í honum býr bæði fjör og
frumleiki.
Andlegt afsprengi alþýðunnar er
alltaf frumlegt, þ. e. a. s. það er alltaf
sannferðugt. Það forðast allt, sem er
óekta, væmið, útvatnað. Það stendur
fast á upprunans rótum.
Aðfinnslan gegn nútíma nótum er
einnig út í hött. Þau handrit skipta
þúsundum, sem langt aftan úr öldum
hafa verið umrituð í nútímaskrift
nótna, bæði í Evrópu og Ameríku. Er
þetta víðtæk vísindagrein, er nefnist
paleógrafía.
I formála sínum fyrir þjóðlaga-
safninu segir Bjarni Þorsteinsson á
einum stað: „. .. þótt sumir lærðu
mennirnir virðist fremur hafa horn í
síðu þjóðlaganna.“ Hér er drepið á
merkilegt fyrirbæri. Stétt lærðra hef-
ur löngum haft tilhneigingu til þess
að lítillækka grunnstétt samfélagsins.
Lærdómur og menntun áttu að hafa
meira gildi en grundvallartjáning til-
verunnar, runnin frá óæðra, ólærðu
stigi. Fínt fólk eins og faktorar töl-
uðu dönsku, þessvegna var danskan
392